Юсупова Дилновоз Раҳмоновнанинг
филология фанлари доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Темурийлар давридаги арузга доир рисолаларнинг қиёсий таҳлили», 10.00.06–Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.3.DSc/Fil108.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
Илмий маслаҳатчи: Тўйчиева Гулхумор Умматалиевна, филология фанлари доктори.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети ҳузуридаги DSc.27.06.2017.Fil.19.01 рақамли илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Болтабоев Ҳамидулла Убайдуллаевич, филология фанлари доктори, профессор; Тўхлиев Боқижон, филология фанлари доктори, профессор; Шодмонов Нафас Намозович, филология фанлари доктори, профессор
Етакчи ташкилот: ЎзР ФА Алишер Навоий номидаги Давлат адабиёт музейи
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади темурийлар даври арузшунослигининг назарий, амалий, ритмик унсурлар кесимидаги қиёсий таҳлилини амалга ошириш, тарихий тараққиёт тенденциялари ва ўзига хос хусусиятларини илмий асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги қуйидагилардан иборат:
темурийлар даври арузшунослиги Шайх Аҳмад Тарозий, Абдураҳмон Жомий, Атоуллоҳ Ҳусайний, Алишер Навоий, Сайфий Бухорий ва Заҳириддин Муҳаммад Бобур рисолалари асосида ўзбек ва форс-тожик аруз назарияларининг эволюцион босқичи сифатида баҳоланган ҳамда ушбу рисолаларнинг қиёсий таҳлили жузв, рукн, зиҳоф, баҳр, доира каби арузий бирликлар сатҳида амалга оширилган;
баҳрлар таснифи билан боғлиқ масалада Маҳмуд Замахшарий, зиҳофлар назариясида Абу Жайш Андалусий, жузв ва доиралар талқинида Шамс Қайс Розий ҳамда Насируддин Тусий асарлари бу давр арузшунослиги учун назарий асос вазифасини ўтаганлиги далилланган;
зиҳоф, баҳр ва доиралар сонининг турлича эканлиги рисолаларнинг йўналиши, характери ва муаллифларнинг мақсадлари, туркий ва форсий арузларнинг тил қонуниятлари билан бевосита боғлиқ эканлиги асосланган;
рубоий жанрининг вазн хусусиятлари ва метрик ўзига хослигига оид қарашларнинг қиёсий тавсифи ишлаб чиқилган;
ушбу давр рисолаларида санъат даражасига кўтарилган муталаввун ҳодисасини таҳлил қилиш асосида аруз вазни квантитатив тизим бўлиш билан бирга квалитативлик хусусиятларига ҳам эга шеър тузилиши эканлиги исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Темурийлар давридаги арузга доир рисолаларнинг қиёсий таҳлили билан боғлиқ натижалар қуйидаги ишларда асосида:
арузшунослик ривожига ҳисса қўшган форс-тожик ва ўзбек (туркий) олимларининг аруз тизими ва аруз назариясига оид илмий-назарий қарашлари ОФ-Ф8-027 рақамли «Қўлёзма манбаларнинг миллий маънавий ва адабий мерос тарғиботидаги аҳамияти» (2007-2011) мавзусидаги фундаментал лойиҳада тизимли тадқиқ этилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 4 июлдаги 89-03-2686-сон маълумотномаси). Натижада темурийлар даврида яратилган рисолалар юртимиз миллий-маънавий ва адабий меросининг ажралмас қисми эканлиги асосланган;
темурийлар даврида яратилган рисолалар таркибидаги жузв, зиҳоф, тармоқ рукнлар,  баҳр, доира, вазн каби унсурлар изоҳи ва қиёсий таҳлилига доир маълумотлардан Ф1-02 рақамли «Адабиётшунослик тарихининг фундаментал тадқиқи» (2012–2016) мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 4 июлдаги 89-03-2686-сон маълумотномаси). Натижада рисолалардаги арузга доир унсурлар қиёси асосида темурийлар даври адабиётшунослигининг ўзига хос хусусиятларини белгилашга эришилган;
Абдураҳмон Жомий, Сайфий Бухорий асарларига оид қўлёзма манбалар ҳақидаги тизимлаштирилган ахборотлардан Республика Тожик миллий маданий марказида тожик ва ўзбек адабий алоқалари доирасида ташкил этилган «Абдураҳмон Жомийнинг ижод олами», «Ўзбекистон ва Тожикистон адабий алоқалари: кеча, бугун ва эртага» каби анжуманларда фойдаланилган (Республика Тожик миллий маданий марказининг 2019 йил 5 сентябрдаги 01-64-сон маълумотномаси). Натижада Ўзбекистон ва Тожикистон мамлакатларининг икки томонлама маданий, илмий, маънавий-таълимий ва адабий муносабатларини чуқурлаштиришга эришилган;
темурийлар давридаги мумтоз поэтика тараққиёти, аруз илми ривожи, аруз назариясининг форс-тожик ва ўзбек адабиётидаги ўрни ҳақидаги ахборотлардан Афғонистон Ислом Республикаси Балх давлат университети ўзбек адабиёти мутахассислиги бўйича таълим олаётган талабаларда зарур билим, малака ва кўникмаларни шакллантириш ҳамда ўзбек филологияси йўналишида таълим мазмунини такомиллаштириш учун фойдаланилган (Балх давлат университетининг 2019 йил 24 августдаги 2-229-сон маълумотномаси). Натижада Балх давлат университетида «Ўзбек адабиёти тарихи», «Адабиёт назарияси», «Навоийшунослик», «Аруз» каби курслар бўйича дарслар ташкил қилиш, соҳага оид дарслик, ўқув қўлланмалари ва методик кўрсатмаларни мақсадли ишлаб чиқиш билан боғлиқ ишлар такомиллашган;
Шайх Аҳмад Тарозий, Алишер Навоий, Заҳириддин Муҳаммад Бобурнинг арузга доир асарлари билан боғлиқ материаллардан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг «O‘zbekiston» телеканалида туркум кўрсатувлар сценарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпания-сининг 2019 йил 11 июндаги 02-13-1024-сон маълумотномаси). Натижада, телекўрсатувларнинг сифати ошган, аждодларимизнинг миллий маънавиятимизни шакллантиришдаги ўрни, уларнинг жаҳон тамаддуни ва маданиятига қўшган ҳиссаларини англаш ҳамда идрок этиш кучайган.