Ибрагимова Умида Юлдашевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Қорақалпоғистон Республикаси ўзбек шеваларида сўз ясалиши», 10.00.01–Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.1.PhD/Fil124.
Илмий раҳбар: Аширбоев Самихон, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Нукус дaвлaт педагогика институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қарши давлат университети, PhD.30.05.2018.Fil.70.01.
Расмий оппонентлар: Абдиев Муродқосим Болбекович, филология фанлари доктори, профессор; Муродова Нигора Қулиевна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Урганч давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Қорақалпоғистон Республикаси ҳудудидаги ўзбек шевалари сўз ясалишини тадқиқ этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
ўрганилаётган ҳудуд ўзбек шеваларида сўз ясаш моделларидан [от + ла/лә], [от + -лан/лән], [сифат + ла/лә], [тақлид сўз+ла/лә] каби турлари аниқланган;
сўз ясаш асоси ва ясовчи аффикс муносабатлари асосланиб, қорақалпоқ ўзбек шеваларидаги от, сифат, равиш, феъл туркумига оид ясама сўз маъноси очиб берилган;
кўп маъноли, маънодош, шаклдош сўз ясовчи аффиксларнинг тавсифловчи хусусиятлари қорақалпоқ, ўзбек шевалари мисолида исботланган;
қадимги туркий ҳамда эски ўзбек тили аффиксларининг структурасига хос реликт (қолдиқ) ҳодисаларнинг сўз ясалиши тизимида мавжудлиги далилланган.
IV. Тадқиқотнатижаларинингжорийқилиниши.
Қорақалпоғистон Республикаси ўзбек шевалари сўз ясалиши тизимини тадқиқ этишда олинган илмий-назарий натижалар асосида:
ҳудуд ўзбек шеваларида сўз ясалиши тизимига доир илмий-назарий хулосалардан Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлими Қорақалпоқ гуманитар илмий-тадқиқот институтида бажарилган Ф1-ФА-Г003 рақамли «Қорақалпоқ тилида функционал сўз ясалиши» (2012–2016 йй.) мавзусидаги фундаментал лойиҳасида, ФА-А1-Г007 рақамли «Қорақалпоқ нақл-мақоллари лингвистик тадқиқот объекти сифатида» (2012–2014 йй.) илмий-амалий тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2018 йил 5 декабрдаги 230/1-сон маълумотномаси). Натижасида Қорақалпоғистон Республикаси ўзбек шеваларида сўз ясалиши тизимига доир тадқиқот йўналишлари шакллантирилган;
Қорақалпоғистонда истиқомат қилувчи ўзбеклар шеваси билан бир қаторда, уларнинг яшаш тарзи, маданияти, хўжалик юритиш усуллари, этнографияси, касб-ҳунарига оид материаллардан И.В.Савицкий номидаги Санъат музейи экспозициясини миллий этнографик маълумотлар билан бойитишда фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси Маданият вазирлигининг 2018 йил 11 октябрдаги 02/1837-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижаларидан тилдаги диалектология соҳани ўргатишдаги изланишлар мукаммаллашган;
Қорақалпоғистон Республикаси ўзбек шеваларида сўз ясовчи аффиксларнинг маъно хусусиятлари, этимологик асослари ва сўз ясалиши тизимида халқнинг турмуш тарзи, урф-одатлари, миллий қадриятлари, халқлар ўртасидаги ўзаро этномаданий, тарихий алоқа-муносабатларни акс эттиришга доир материаллар Қорақалпоғистон телерадиокомпаниясининг “Шева – халқ хазинаси”, “Тилга эътибор – элга эътибор”, “Миллат ва маданият”, “Хайрли тонг” эшиттиришларида ҳамда “Ассалому алайкум, Қорақалпоғистон!” кўрсатувлари сценарий орқали кенг оммага тарғиб этилган (Қорақалпоғистон Республикаси телерадиокомпаниясининг 2018 йил 7 ноябрдаги 01-02/509 сон маълумотномаси). Натижада телекўрсатув ва радиоэшиттиришлар янги материаллар, илмий асосланган далиллар билан бойитилган.