Каландаров Айбек Рузимбаевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Инглиз ва ўзбек тилларида компаративлик категорияси ифодаланишининг синтактик-семантик хусусиятлари”, 10.00.06–Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2017.3.PhD/Fil346.
Илмий рахбар: Усмонов Ўрол Усмонович, филология фанлари номзоди, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Урганч давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон Миллий университети, DSc.27.06.2017.Fil.21.01.
Расмий оппонентлар: Сиддиқова Ирода Абдузуҳуровна, филология фанлари доктори, профессор; Лутфуллаева Дурдона Эсановна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Қорақалпоқ давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: инглиз ва ўзбек тилларида компаративлик категориясининг синтактик сатҳдаги семантик таркибини чоғиштирма тарзда ёритиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
компаративлик категориясини ифодалашда ўзбек тилида лексик (от, сифат, феъл, кўмакчи сўз туркумлари ва «ўзи» олмоши), инглиз тилида эса морфологик воситаларнинг (-oid, -like, -ly, -esque, -ian, -an, -ic, -ish) маҳсулдорлиги асосланган;
инглиз ва ўзбек тилларидаги гап қурилмаларида компаратив бирликларнинг бошқа компонентлар билан синтактик алоқалари юнкцион моделлар ёрдамида кўрсатиб берилган, натижада компаративликнинг қайси гап бўлагига нисбатан келиши очиб берилган;
компаратив элементли гаплардаги синтактик бирликларнинг дифференциал синтактик белгилари ва уларнинг морфологик хусусиятлари компонент моделлар асосида изоҳланиши орқали компаративликни ифодаловчи от, сифат, феъл, кўмакчи ва боғловчилар далилланган;
компаративлик ифодаланган гапларнинг синтаксем таркиби ўрганилиши натижасида субстанциал компаратив, процессуал компаратив ва квалификатив компаратив синтаксемалар базасида ифодаланувчи 17 та нокатегориал дифференциал синтактик-семантик белги ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Инглиз ва ўзбек тилларида компаративлик категорияси ифодаланишининг синтактик-семантик хусусиятларини тадқиқ этиш жараёнида эришилган илмий натижалар асосида:
инглиз ва ўзбек тилларида компаративлик ифодаланган гапларни компонентлар ва синтаксемаларга ажратиб таҳлил қилиш усуллари ОТ-Ф8-062-рақамли “Тил тараққиётининг деривацион қонуниятлари” фундаментал тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 19 майдаги 89-03-1924-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижаларини жорий қилиш мазкур лойиҳа доирасида нашр этилган “Структур синтаксис асослари” монографиясида синтактик бирликларнинг категориал ва нокатегориал белгиларини аниқлашга олиб келган;
гап қурилмаларида компаративликнинг синтактик ўрнини аниқлашда фойдаланилган юнкцион ва компонент моделлардан И-204-4-5 рақамли “Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот коммуникацион технологиялари асосида виртуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этиш” номли инновацион тадқиқотлар лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 19 майдаги 89-03-1924-сонли маълумотномаси). Натижада мазкур лойиҳа доирасида ўқитувчилар касбий маҳоратини ошириш, таълим тизимини такомиллаштириш мақсадида услубий қўлланмалар яратиш ва ўқув дастурлари ишлаб чиқишда диссертацияда ишлаб чиқилган методлардан фойдаланилган;
компаративлик категориясининг инглиз ва ўзбек тилларидаги ифодаланиш усулларидан Хоразм ва Хива шаҳри тарихи ва анъаналарига доир туристик тарқатма материаллар таржимаси ҳамда Хива “Ичан қалъа” давлат музей қўриқхонаси тарихий обидалари ва асори атиқалари борасидаги гид таржимонлар ва йўриқчи-кузатувчиларнинг амалий таржима жараёнларида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси туризмни ривожлантириш Давлат қўмитасининг 2019 йил 30 сентябрдаги 03-22/7173-сон маълумотномаси). Мазкур асослаб берилган усуллар тарқатма материаллар таржимаси ва гид таржимонлар ва кузатувчиларнинг тушунтириш нутқларида компаративлик ифодаланган гапларнинг асл мазмунини сақлаб қолинилишига ҳамда сайёҳларга кўрсатиладиган хизмат сифатини оширишга хизмат қилган;
компаративлик ифодаланган гапларнинг синтаксем таркиби тўғрисидаги хулосалар Хоразм вилояти телерадиокомпанияси томонидан 2018 йилда эфирга узатилган “Мунаввар кун” дастурида фойдаланилган (Хоразм давлат телерадикомпаниясининг 2018 йил 27 мартдаги 558-сон маълумотномаси). Инглиз ва ўзбек тилларида компаративлик ифодаланган гапларнинг компонент ва синтаксем таҳлили натижалари – компаративлик категориясининг синтактик мавқеи ҳамда унинг ушбу сатҳдаги семантикаси каби мавзулар интеллектуал туркумдаги кўрсатув материалларини тайёрлаш ва бойитишда янги манба бўлиб хизмат қилган;