Жуманиязов Дамир Қуўатбаевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Туркистон АССРдаги Амударё вилояти тарихи (1920–1924 йиллар)», 07.00.01–Ўзбекистон тарихи (тарих фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В.2019.2.PhD/Тar138.
Илмий раҳбар: Кощанов Бахытбай Абдикеримович, тарих фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қорақалпоқ давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Ўзбекистон Миллий университети, Қорақалпоқ ижтимоий фанлар илмий-тадқиқот институти, DSc.27.06.2017.Tar.01.04.
Расмий оппонентлар: Раджабов Қахрамон Кенжаевич тарих фанлари доктори, профессор; Карлибаев Максет Абдибаевич тарих фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат педагогик университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Туркистон АССРдаги Амударё вилоятининг сиёсий-ҳуқуқий, ижтимоий-иқтисодий, маданий-маърифий ҳолатини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
1918–1919 йилларда Турккомиссия ва марказ томонидан Амударё бўлимининг ички ишларига ҳарбий аралашувининг давом эттирилиши ҳамда “Советлаштириш” сиёсатининг фаоллашуви ҳудудда миллий-озодлик ҳаракатининг вужудга келишига ва мазкур жараёнда миллий етакчиларнинг янги қатламининг етишиб чиқишига шароит яратганлиги асослаб берилган;
собиқ совет ҳокимиятининг Амударё вилоятида амалга оширган «национализация» сиёсати вилоят халқ хўжалигида иқтисодий ўсишнинг пасайишига, натижада ишсизларнинг бошқа жойларга кўчиши ҳудудда аҳоли сонининг кескин камайиб кетишига олиб келганлиги аниқланган;
1921–1924 йилларда Амударё вилоятида ўтказилган ер-сув ислоҳотлари ер масаласидаги муаммоларни ҳал этишда ижобий ва салбий натижаларни қайд этиб, бир томондан жамиятдаги барқарорликни таъминлашга имкон берган бўлса, иккинчи томондан ерга муносабат борасидаги чора-тадбирлар қишлоқ ва овуллардаги ижтимоий-сиёсий вазиятни кескинлаштиришга хизмат қилганлиги ёритиб берилган;
миллий-ҳудудий чегараланиш даврида большевикларнинг кадрлар сиёсати янги шаклга кирганлиги оқибатида давлат аппаратидаги мансабларни эгаллаш ва хизмат поғанасидан кўтарилиш учун партия органларининг розилиги зарур бўлганлиги, қолаверса, кадрлар бўйича қарорларни тайёрлаш, муҳокама қилиш ва қабул қилишда ўзига хос тизим, ҳатто таълим тизимига ҳам қўйилганлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Туркистон АССР даги Амударё вилояти тарихи бўйича ишлаб чиқилган таклифлар асосида:
Бугунги кунда Ватан тарихининг турли даврларига оид воқеаларни қайта ўрганиш, холис ёритиш учун яратилган имкониятлардан фойдаланиб, совет тоталитар тузимининг юртимизда олиб борган сиёсати, унинг оқибатлари XX асрнинг биринчи чорагида Амударё вилояти тарихи доирасида кўриб чиқилиб, маҳаллий миллат вакилларининг хизмати, уларнинг бегуноҳ қатағон қилинишини очиб берувчи илмий натижалари Қорақалпоғистон туркум телеканалининг «Қатағон қурбонларини ёд этиш куни» муносабати билан боғлиқ телекўрсатувини тайёрлашда фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси телерадиокомпаниясининг 2017 йил 4 сентябрдаги 01-02/357-сон маълумотномаси). Мазкур янгилик ва таклифлар кўрсатувнинг объектив, холис ёндашув асосида тайёрланиши томошабинларда халқимиз ўтмишига бўлган қизиқишининг тарбиявий жиҳатини ошириш имконини берган;
Амударё бўлимининг ва вилоятининг ташкил топиши тарихига оид ишлаб чиқилган илмий хулосалардан Қорақалпоғистон Республикаси «Шухрат» музейининг «Мустақиллик миллий ғуруримиз» номли бўлим экспозициясини ёритишда кенг фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси Маданият вазирлигининг 2017 йил 13 сентябрдаги 2-03/836-сон маълумотномаси). Музей экспонатлари орасидан жой олган аждодларимизнинг XX аср бошидаги турмуш тарзи ҳамда хўжалиги, маданияти ҳақида гувоҳлик берувчи ноёб фото лавҳалар ва архив маълумотлари музейга ташриф буюрувчиларда ушбу давр бўйича кенг ва асосли маълумот олиш ҳамда Ватан тарихини объектив ўрганиш имконини берган;
Совет тоталитар бошқарув тизимининг Амударё вилоятида сиёсий марказлаштириш учун олиб борган ишлари бўйича олинган илмий хулосалар Қорақалпоқ давлат университети ҳузуридаги Қатағон қурбонлари хотираси давлат музейи экспозицияларининг “Совет ҳокимиятининг ўрнатилиши ва тоталитар тузумнинг қарор топиши”, “1937–1938 йиллардаги сиёсий қатағонлар” мавзусидаги бўлимларини шакллантиришда фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси Маданият вазирлигининг 2019 йил 16 январдаги 2-04/1297-сон маълумотномаси). Бунда Амударё вилояти бошқарув тизимининг шаклланиши ва ҳолати, ҳукумат ва ташкилотларнинг фаолияти, партия органларининг ўзаро ва марказ билан сиёсати архив манбалари асосида очиб берилган.