Асқаров Хасанбой Холдоровичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Детонацион ишлов беришнинг шўрланган, гипслашган ўтлоқи саз тупроқлар шўрининг ювилишига ва ғўза ҳосилдорлигига таъсири», 06.01.03 – Агротупроқшунослик ва агрофизика (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.3. PhD/Qx158.
Илмий раҳбар: Юлдашев Ғулом, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тупроқшунослик ва агрокимё илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тупроқшунослик ва агрокимё илмий-тадқиқот институти, DSc.25/30.12.2019.Qx/B.43.01.
Расмий оппонентлар: Уразбаев Исматулла Умматович, биология фанлари доктори, доцент; Ахмедов Алмон Усманович, қишлоқ хўжалик фанлари номзоди, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети Андижон филиали.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Марказий Фарғонада шаклланган суғориладиган арзик-шохли, гипс қатламли тупроқларнинг хосса-хусусиятлари, агромелиоратив ҳолати ва унумдорлигини газодинамик юмшатгич ёрдамида ишлов бериш таъсирида ўзгаришини аниқлаш ҳамда пахта етиштириш самарадорлигини оширишга қаратилган илмий-амалий тавсиялар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
суғориладиган, шўрланган арзик-шох қатламли тупроқларнинг шўрини ювишдан олдин «Тупроқ газодинамик юмшатгичи» (ТГДЮ) ёрдамида ишлов бериш механизми ва тупроқ шўрини ювиш меъёрлари ишлаб чиқилган;
Марказий Фарғона суғориладиган ўртача шўрланган, арзик-шох қатламли ўтлоқи саз тупроқларининг умумфизик, сув-физик, физик-кимёвий ва агрокимёвий хоссаларининг тупроқ газодинамик юмшатгичи билан ишлов бериш таъсирида ўзгариши исботланган;
суғориладиган арзик-шохли ўтлоқи саз тупроқлар учун тупроқ газодинамик юмшатгичини қўллаш муддати, меъёрлари ва агротехнологиялари ишлаб чиқилган;
гидрокарбонатларнинг миграция коэффициентини кучсиз (20-100 гача), ўртача (100-120 гача), кучли (120-130 гача) этиб баҳолаш катталиклари ишлаб чиқилган;
ТГДЮ таъсирида шўр ювиш ишларидан сўнг шўртобланиш кузатилмаганлиги, ҳаракатчан фосфор миқдори ортганлиги ҳисобига ғўзанинг ўсиши, ривожланиши ва ҳосилдорлигига ижобий таъсири аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Марказий Фарғона тупроқ хоссалари ва ғўза ҳосилдорлигига детонацияли ишлов бериш ва шўр ювиш таъсири бўйича олинган илмий натижалар асосида:
«Пахтачиликда детонацион тўлқинлардан арзик-шохли тупроқларни унумдорлигини оширишда фойдаланиш бўйича тавсиянома» ишлаб чиқилган ҳамда Марказий Фарғона ҳудудида қишлоқ хўжалик амалиётига жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 7 сентябрдаги 02/020-2174-сон маълумотномаси). Натижада ушбу тавсиянома Фарғона вилояти суғориладиган шўрланган арзик-шохли тупроқлар шароитларида тупроқ шўрини ювиш учун ўтказиладиган агромелиоратив тадбирларни амалга оширишда қўлланма сифатида хизмат қилган;
суғориладиган ўртача ва кучли шўрланган, арзик-шох қатламли тупроқларни энг самарали вариант ҳисобланган 0,25 гектар майдон учун 3 қаторли, эни 20 см, чуқурлиги 150 см гача детонацияли тўлқин бериш усули билан юмшатиш орқали мақбул шўр ювиш тадбири Фарғона вилояти Қўштепа тумани «Гулчаман келажак файзи» фермер хўжалигининг 10,0 гектар ер майдонида амалиётга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 7 сентябрдаги 02/020-2174-сон маълумотномаси). Натижада, тупроқ таркибидаги сувда осон эрувчи тузлар миқдори дастлабки ҳолатига нисбатан шўри 74% камайишига эришилган;
детонацион тўлқин юмшатгичи ёрдамида ерга ишлов бериш технологияси «Гулчаман келажак файзи» фермер хўжалигининг 22,0 гектар ер майдонида амалиётга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 7 сентябрдаги 02/020-2174-сон маълумотномаси). Натижада, тупроқ физик (сув ва ҳаво ўтказувчанлиги) хоссалари яхшиланиши ва шўрсизланиши ҳисобига ғўзадан гектарига 2,6 ц/га қўшимча ҳосил олишга эришилган.