Юсупов Нуриддин Хасановичнинг
фалсафа доктори диссертацияси (PhD) ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Суғориладиган майдонлар учун юмшоқ буғдойнинг бошланғич манбалари ва янги навини яратиш», 06.01.05–Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.2.PhD/Qx28.
Илмий раҳбар: Аманов Амир, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Дон ва дуккакли экинлар илмий-тадқиқот институти Ғаллаорол илмий-тажриба станцияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.27.06.2017.Qx.13.01.
Расмий оппонентлар: Эргашев Ибрагим Ташкентович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Бабоев Саидмурод Кимсанбоевич, биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: кузги юмшоқ буғдойнинг ташқи муҳитнинг ноқулай омилларига (иссиққа, қурғоқчиликка, тупроқ шўрланишига, касалликларга) чидамли ҳамда қимматли хўжалик белгилари бўйича юқори кўрсаткичларга эга бўлган бирламчи манбалари ҳамда янги навини яратишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор юмшоқ буғдойнинг географик келиб чиқиши турлича бўлган нав намуналаридан эртапишарлик, шўрга, иссиқликка ва қурғоқчиликка чидамли намуналар танлаб олинган ва уларнинг қимматли хўжалик белги ва хусусиятлари бўйича баҳоланган;
юмшоқ буғдойда ҳосилдорликнинг 1000 дона дон вазни ҳамда ётиб қолишга чидамлилик ўртасида кучли коррелятив (r=0,75-0,80), ўсимлик бўйи билан салбий, бошоқ узунлиги ва бир бошоқдаги дон сони билан ижобий коррелятив (r=0,24-0,85) боғланиш мавжудлиги аниқланган;
маҳаллий ва хорижий навлар билан олинган дурагайларда бошоқ узунлиги ва бир бошоқдаги дон сони, 1000 дона дон вазни белгилари бўйича ўнг томонлама трансгрессиянинг мавжуд бўлиши юқори кўрсаткичга эга ўсимликларнинг юқори авлодларда ажралиб чиқиши ортишига олиб келиши аниқланган;
ҳосилдорликни таъминловчи миқдорий белгилар бўйича танлаш натижасида комплекс қимматли хўжалик белгиларига эга юмшоқ буғдой нав намуналарининг бирламчи манбалари ва янги Санзар-40 нави яратилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Юмшоқ буғдой селекцияси ва уруғчилигида буғдойнинг бошланғич манбаларини ва янги навини яратиш бўйича олиб борилган илмий изланишлар натижаси асосида:
суғориладиган ерлар учун юмшоқ буғдойнинг янги Санзар-40 нави Жиззах, Самарқанд, Қашқадарё, Сурхондарё ва Тошкент вилоятларида кузги муддатларда экиш учун жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 3 майдаги 02/021-10-сон маълумотномаси). Натижада бу навдан ташқи муҳитнинг ноқулай омилларига чидамлилиги, юқори маҳсулдорликка эгалиги ва андоза Ҳосилдор навига нисбатан (6,2–18,3 ц/га) юқори ҳосил олиш имконини берган;
юмшоқ буғдойнинг Санзар-40 нави станция тажриба хўжалиги ҳамда Жиззах вилояти Пахтакор туманидаги фермер хўжаликларида жами 32 гектар майдонга жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 3 майдаги 02/021-10-сон маълумотномаси). Натижада мазкур навдан андоза навга нисбатан 5,6–9,5 ц/га қўшимча дон ҳосил олинган, рентабеллик даражаси 29–31 фоизни ташкил этиб, ҳар бир гектар майдондан 364,0–617,5 минг сўм соф фойда олишга эришилган;
юмшоқ буғдойнинг Истиқлол-20 навига (№NAP 00166), Семуруғ навига (№NAP 00163) ва қаттиқ буғдойнинг Истиқболли навига (№NAP00177) Ўзбекистон Республикаси интеллектуал мулк агентлиги томонидан селекция ютуғига патентлар олинган. Натижада бу навлар сув танқислигига ва сариқ занг касаллигига чидамлилиги асосида юқори рентабеллик имконини берган.