Халилова Наргиза Жалиловнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ангрен ҳавзаси суғориладиган тупроқлари ва уларнинг сифатини баҳолаш», 03.00.13–Тупроқшунослик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.2.PhD/Qx397.
Илмий раҳбар: Қўзиев Рамазан, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тупроқшунослик ва агрокимё илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тупроқшунослик ва агрокимё илмий-тадқиқот институти, DSc.27.06.2017.Qx/B.43.01.
Расмий оппонентлар: Турсунов Хамза Ҳамдамович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Турдиметов Шахобиддин Мухиддинович, биология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат аграр университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ангрен ҳавзасида тарқалган тупроқларнинг хосса-хусусиятларини суғориш таъсирида ўзгаришини аниқлаш, эволюцион жараёнларнинг жадаллигини белгилаш ва унумдорлигини баҳолаш орқали тупроқ унумдорлигини сақлаш ва оширишга қаратилган илмий-амалий ечимлар ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Ангрен ҳавзаси суғориладиган тупроқларининг шаклланиши, табиий ва антропоген омиллар таъсирида маълум вақт ва маконда тупроқларнинг морфогенетик, кимёвий, агрокимёвий хусусиятлари ҳамда унумдорлигининг ўзгариш қонуниятлари очиб берилган;
суғориладиган типик бўз, бўз воҳа, бўз-ўтлоқи, ўтлоқи ва ботқоқ-ўтлоқи тупроқларидаги озиқа элементлари, шўрланиш-шўрсизланиш жараёнлари, тупроқ қопламларида содир бўлган эволюцион ўзгаришлар динамикаси аниқланган;
олинган маълумотларни аввалги йиллар тадқиқот натижалари билан таққослаш асосида ҳудуд суғориладиган тупроқларининг эволюцияси характери ва жадаллиги башорат қилинган;
ҳудуд суғориладиган тупроқлар 100 балли ёпиқ шкалада баҳоланган ва агрогуруҳларга ажратилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ангрен ҳавзаси суғориладиган тупроқлари ва уларнинг сифатини баҳолаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Тошкент вилояти Бўка туманидаги 35,887 минг гектар суғориладиган ер майдонлари учун ишлаб чиқилган 1:10000 миқёсли тупроқ сифатини баҳолаш карталари тумандаги фермер хўжаликлар фойдаланишлари учун амалиётга жорий этилган (Ер ресурслари геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитасининг 2019 йил 19 августдаги 03-05-6312-сон маълумотномаси). Натижада тумандаги суғориладиган тупроқларнинг хосса-хусусиятлари ва унумдорлик даражасига қараб ерларнинг меъёрий қийматини ҳисоблаш, унумдорлиги паст бўлган ерларда давлат эҳтиёжлари учун пахта хомашёси етиштирувчи қишлоқ хўжалиги корхоналарини молиявий қўллаб-қувватлаш, тупроқ унумдорлигини сақлаш, қайта тиклаш ва оширишга қаратилган тадбирларни амалга ошириш имконини берган;
тупроқ унумдорлик даражасини баҳолашда ҳайдов қатламидаги ҳаракатчан фосфор ва алмашинувчан калий миқдори бўйича такомиллаштирилган бонитировкалаш коэффициенларидан фойдаланиш ҳамда ерларнинг меъёрий қийматини ҳисоблаш бўйича тавсиялардан Бўка тумани суғориладиган тупроқларида фойдаланилган (Ер ресурслари геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитасининг 2019 йил 19 августдаги 03-05-6312-сон маълумотномаси). Натижада тумандаги суғориладиган тупроқлар таркибидаги ҳаракатчан фосфор ва алмашинувчан калий билан таъминланганлик даражасини ҳисобга олган ҳолда балл бонитетини янгидан аниқлаш ва унумдорлик даражасини белгилаш имконини берган;
кенг тарқалган суғориладиган типик бўз ва бўз-ўтлоқи тупроқли 1017,0 гектар ер майдонлари учун 1:5000 миқёсли ҳаракатчан фосфор ва алмашинувчи калий билан таъминланганлик агрохимкартограммалари Бўка туманидаги “Ачамайли” ва “Ғ.Азаматов” массивларда амалиётга жорий этилган (Ер ресурслари геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитасининг 2019 йил 19 августдаги 03-05-6312-сон маълумотномаси). Натижада ушбу маълумотлар минерал ўғитлар йиллик меъёрларига тузатишлар киритиш, уларни мақбул меъёрларда қўллаш орқали озиқа элементлар мувозанатини барқарорлаштиришга имкон берган;
тупроқ қопламларида кечаётган эволюцион жараёнлар таъсирида тупроқ хосса-хусусиятларидаги ўзгаришларни ҳисобга олган ҳолда жами 1606,8 гектар суғориладиган ерларнинг 1:10000 миқёсли тупроқ карталари Бўка тумани “Ачамайли” массивида амалиётга жорий этилган (Ер ресурслари геодезия, картография ва давлат кадастри давлат қўмитасининг 2019 йил 19 августдаги 03-05-6312-сон маълумотномаси). Натижада суғориладиган ерларнинг мелиоратив ҳолатини яхшилаш, тупроқ унумдорлигини сақлаш, қайта тиклаш, ошириш ва муҳофазалаш ҳамда ер ресурсларидан самарали фойдаланишга қаратилган чора-тадбирларни ишлаб чиқиш имконини берган.