Раҳимжонов Масрур Нўъмоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Ўзбек мумтоз лирикасида марсия жанри”, 10.00.02–Ўзбек адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.3.PhD/Fil.536.
Илмий раҳбар: Ҳасанов Саидбек Рустамович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Алишер Навоий номидаги Давлат адабиёт музейи.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети, DSc.27.06.2017. Fil.02.03.
Расмий оппонентлар: Салоҳий Дилором Исомиддин қизи, филология фанлари доктори, профессор; Тухлиев Боқижон, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети
Диссертация йўналиши: назарий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: ўзбек мумтоз шеъриятида марсия жанрининг пайдо бўлиши, унинг халқ оғзаки ижодидаги йиғиларга, йиғи-йўқловларга, ёзма адабиётдаги битигларга боғлиқлиги, генезиси, битигларнинг ўзига хос хусусияти ва шаклий-поэтик ифодасини илмий асосда ёритиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
қадимги туркий шеъриятдаги битиглар, Алп-Эр Тўнгага бағишланган марсиялар кўҳна даврларда кечган аждодларимизнинг ҳаёти ва маънавий маданиятини ўзида мужассамлаштирган башарий қадрият сифатидаги ижтимоий-эстетик аҳамияти асосланган;
тош битигларнинг бадиий хусусиятлари, айрилиқ, фироқларнинг ўзига хос белгилари, Алп-Эр Тўнга марсиясининг специфик хусусиятлари очиб берилган;
Ўрхун-Энасой битиглари, “Девону луғотит турк”даги Алп-Эр Тўнга марсиялари қадимги туркий халқлар маънавий-интеллектуал маданиятини, бадиий-эстетик тафаккур тарзини ўрганишда, илмий-танқидий матнини тайёрлашда ишончли манбалар эканлиги асосланган;
марсиянинг таркиббанд-марсия, ғазал-марсия, мусамман-марсия каби ифода кўринишларининг ўзбек мумтоз лирикаси жанрлари ва поэтик шакллар системасидаги муҳим ўрни ва аҳамияти аниқланган;
тош битигларнинг йиғиларга алоқадорлиги масаласи, марсиянинг ўлган қаҳрамон нутқида ифодаланишдек илк шакли, йиғи-йўқловларнинг мавзу доираси, бадиияти (ота, она, ўғил, қиз, келин, халқ қаҳрамонига бағишланган) таҳлиллар асосида далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбек мумтоз лирикасида марсия жанри ва унинг ифода шаклларини илмий-назарий умумлаштириш асосида:
қадимги туркий шеъриятдаги марсия намуналарида айрилиқ, фироқлар, халқ шеъриятидаги йиғилар ва йиғи-йўқловлар таҳлилига доир хулосалардан 2007-2011 йилларда бажарилган ОТ-Ф8-027 рақамли «Қўлёзма манбаларнинг милий маънавий ва адабий мерос тарғиботидаги аҳамияти» мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 25 ноябрдаги 89-003-4522-сон маълумотномаси). Илмий натижаларнинг қўлланиши марсия жанрининг мазмун-моҳияти, ижодкорнинг адабий орзу-истаклари ва уларнинг бадиияти юзасидан аниқ хулосалар чиқаришга имкон берган;
Ўрхун-Энасой битиглари, “Девону луғотит турк”даги Алп-Эр Тўнга марсиялари қадимги туркий халқлар маънавий-интеллектуал маданиятини, бадиий-эстетик тафаккур тарзини ўрганишга оид хулосалардан Республика маънавият ва маърифат марказида илмий-амалий тадбирлар лойиҳаларида фойдаланилган (Республика маънавият ва маърифат марказининг 2019 йил 7 октябрдаги 01/07-1340-сон маълумотномаси). Натижада буюк мутафаккирлар Маҳмуд Кошғарий, Алишер Навоий, Абдураҳмон Жомий, Саййид Ҳасан Ардашер, Роқим, Нодира, Кулфат, Ҳазиний, Ҳилватийлар фаолияти бўйича ташкил этилаётган тадбирлар илмий-назарий фикрлар билан бойитилган;
тадқиқотда “Девони луғатит турк”даги Алп-Эр Тўнга марсияси, Алишер Навоийнинг Абдураҳмон Жомий, Саййид Ҳасан Ардашер вафотига бағишлаб ёзган марсиясиялардан Ўзбекистон ҳудудидаги ислом цвилизациясига оид номоддий ёдгорликларни тадқиқ этишда фойдаланилган (Ўзбекистон Ислом цивилизацияси марказининг 2019 йил 25 ноябрдаги 466/19-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижалари бўйича “Девони луғатит турк”даги Алп-Эр Тўнга марсияси, Алишер Навоийнинг Абдураҳмон Жомий, Саййид Ҳасан Ардашер вафотига бағишлаб ёзган марсиялари, Роқим, Нодира, Кулфат, Ҳазиний, Ҳилватийларнинг таркиббанд-марсия, ғазал-марсия, мусамман-марсиялари бўйича тайёрланган рисола Ўзбекистон Ислом цивилизацияси маркази кутубхонасига топширилган;
битигларнинг бадиий хусусиятлари, айрилиқ, фироқларнинг ўзига хос белгилари каби умумий илмий-назарий хулосаларидан Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг “Тошкент” телеканалида эфирга узатилган “Тошкент вақти”, “Китобхон” кўрсатувлари сценарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпанияси “Тошкент” телеканалининг 2018 йил 14 майдаги 02.02.300-сон маълумотномаси). Натижада Алишер Навоий, Нодира, Увайсий, Ҳазиний каби ўзбек мумтоз шоирлари ижодига бағишланган қатор кўрсатув ва эшиттиришлар савиясини оширишга эришилган.