Қаландаров Шухратжон Шакиржоновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбек лингвомаданий муҳитида халқ мақоллари эвфемизацияси», 10.00.01–Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.3.PhD/Fil.932.
Илмий раҳбар: Маҳмудов Низомиддин Мамадалиевич, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қўқон давлат педагогика институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Фарғона давлат университети, DSc.27.06.2017.Fil.05.02.
Расмий оппонентлар: Набиева Дилоро Абдуҳамидовна, филология фанлари доктори, профессор; Лутфуллаева Дурдона Эсоновна, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Наманган давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқот мақсади: ўзбек халқ мақолларининг эвфемик қўлланишини лингвистик тадқиқ қилишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
халқ мақолларида эвфемик мазмун воқеланишини парема, маънодошлик, вулгаризм, синтактик қурилма каби лисоний ҳамда инсон, онг, фаолият, маданият каби нолисоний омиллар таъминлаши аниқланган;
халқ мақолларининг эвфемизациясида ўхшашлик, бадиий ташбеҳ, метафорик кўчим, шахсни тавсифловчи метафора асос бўлиб хизмат қилганлиги исботланган;
халқ мақолларининг эвфемиклик хусусияти асосида муаллиф ва персонажлар нутқининг ўзаро муомала жараёнидаги когнитив асоси, вербал хусусияти ҳамда прагматик даражаси асосланган;
мақолларнинг фикр ишончлилик даражасини ошириш, бадиий ният образлилигини таъминлаш, ифоданинг таъсирчанлик кучини юксалтириш, ўзига хос тасвир усулини қўллаш имконини бериш каби хусусиятига кўра бадиий-эстетик вазифаси очиб берилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбек лингвомаданий муҳитида халқ мақоллари эвфемизиясининг ўзаро муносабатини тадқиқ этиш асосида:
халқ мақолларининг эвфемизациясида ўхшашлик, бадиий ташбеҳ, метафорик кўчим, шахсни тавсифловчи метафора асос бўлиб хизмат қилганлигига оид хулосалардан “Ўзбек тили лексикаси ва терминологиясининг ривожланиш тамойиллари” фундаментал илмий тадқиқот лойиҳасининг лотин ёзувидаги кўп жилдли “Ўзбек тилининг изоҳли луғати” йўналишида фойдaлaнилгaн (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2019 йил 1 майдаги 3/1255-1316-сон мaълумотномaси). Натижада сўзларнинг лексикографик изоҳлари кенгайган, мисоллар билан бойиган;
ўзбек лингвомаданий муҳитига алоқадаор “Хатга тушдинг – ўтга тушдинг”, “Бир гул билан баҳор бўлмайди”, “Иши йўқ ит суғоради” каби кўплаб эвфемик мазмунли мақоллардан Фарғона вилоят телерадиокомпаниясининг “Адабий муҳит”, “Тил – миллат кўзгуси”, кўрсатувлари сценарийларини тайёрлашда фойдаланилган (Фарғона вилоят телерадиокомпаниясининг 2019 йил 18 ноябрдаги 512-сон маълумотномаси). Натижада мазкур кўрсатувларнинг илмийлиги ва оммабоблиги таъминланган;
эвфемик мазмунли мақоллар таркибидаги лексемаларга оид хулосаларидан “Сўз маъно тараққиётида зиддият. Ўзбек тили энантиосемик сўзларининг изоҳли луғати” инновацион илмий тадқиқот лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2019 йил 1 майдаги 3/1255-1316-сон мaълумотномaси). Натижада эвфемик мазмунли мақоллар таркибидаги энантиосемик сўзлар маъносининг изоҳлари мукаммаллашган.