Рисаева Оксана Маратовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
 

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ҳозирги замон немис тилида функционал феъл бирикмаларининг аспектуал семантикаси», 10.00.04–Европа, Америка ва Австралия халқлари тили ва адабиёти (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.2.PhD/Fil205.
Илмий раҳбар: Ризаев Баходир Хайдарович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат чет тиллар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон Миллий университети, DSc 27.06.2017.Fil.21.01.
Расмий оппонентлар: Умархўжаев Мухторхон Эшонхўжаевич, филология фанлари доктори, профессор; Қулмаматов Дўсмамат Саттарович, филология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Миллий университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: немис тилидаги функционал феъл бирикмалари билан боғланган аспектуал (акционал, ҳаракат тарзи ва аспект) маъноларининг комплекс таҳлили орқали ва функционал феъл бирикмалар ёрдамида ифодаланаётган аспектуал вазиятлар турларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
функционал («ярим ёрдамчи») феъл семантик статусини аниқлашда ва функционал феъл бирикмаларнинг ажратиш мезонларини белгилашда аспектуал (акционал) функцияларига тааллуқли қарама-қаршиликлар исботланган;
функционал феъл бирикмаларнинг структур-семантик турлари таснифига аниқлик киритилиб, функционал феъл бирикмаларнинг оддий синтактик бирикмалар ва фразеологик бирликлардан ажратишга хос бўлган структур-семантик мезонлари аниқланган;
замонавий немис тилида чегараланган, чегараланмаган ва лимитатив нейтрал функционал феъл ёрдамида ташкил топган аспектуал вазиятлари семантикасини комплекс ўрганиш натижасида уларнинг аспектуал вазиятлар турлари аниқланган,
функционал феъл бирикмаларнинг структур-семантик хусусиятларини ўрганишда уларнинг моҳиятини тор ва кенг тушуниш билан боғлиқ бўлган асосий йўналишлари ва уларнинг аспектуал семантикасини аниқлашга тааллуқли ҳолатлар исботланган;
гап структурасида функционал феъл бирикмаларнинг аспектуал (акционал, аспект ва ҳаракат тарзи) семантикаси таҳлили асосида терминатив ва дуратив (процессуал) аспектуал вазиятлар мажмуаси аниқланиб, уларда бир-бири билан туташиб кетган кескин фарқ қилувчи аспект ва ҳаракат тарзи маънолари очиб барилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ҳозирги немис тилида функционал феълли конструкцияларнинг аспектуал семантикасини тадқиқ қилишдан олинган илмий натижалар асосида:
ҳозирги немис бадиий адабиётидан ва публицистикасидан, изоҳли луғатлардан олинган бой тил материалидан ва кўп аспектли-доминант, майдонли ёндашувлардан Ўзбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат қўмитаси томонидан тавсия қилинган гид-таржимонлар учун назарий ва амалий материалларни ишлаб чиқишда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Туризмни ривожлантириш давлат қўмитасининг 2019 йил 30 августдаги 05-22/6481-сон маълумотномаси). Натижада таржимонлик амалиётида феълли-отли перифразлар маъно ва мазмунини адекват (мос) ва аниқ интерпретация (талқин) қилишга, шунингдек, матнларни таржима қилишга ёрдам берган, гид-таржимонлар ва экскурсоводларнинг касбий фаолияти даражасини оширишга асос бўлган;
функционал феъл-от бирикмаларнинг ўзига хос бўлган категориал структурал-семантик хусусиятлари мажмуаси, турли манбалардан тўпланган функционал феъл-от бирикмаларининг матн коммуникатив-прагматик мазмуни шаклланишига қўшадиган ҳиссаси, функционал феъл-от бирикмаларининг ажратиш мезонларини белгилашда аниқлик киритилиши билан боғлиқ натижалардан QAPD 530786-TEMPUS-1-2012-1-NL-TEMPUS-SMHES рақамли TuCAHEA-«Марказий Осиё олий таълим кенглигини яратиш йўлида структурал адаптация ва таълим сифатини ошириш» номли инновацион тадқиқотлар лойиҳасида фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2018 йил 25 майдаги 89.03.2036-сон маълумотномаси). Натижалар оддий феъл ўрнига қўлланадиган ва нафақат илмий-техникавий услубда, балки расмий-амалий мулоқот соҳасида ҳам ишлатиладиган аналитик конструкцияларнинг ўзига хос хусусиятларини чуқур ўрганишга хизмат қилган;
немис тилидаги феъл-от бирикмалари ва содда феъл синонимлари билан алмашинувидан олинган материаллардан илмий-таълимий кўрсатувлар сценарийларини ишлаб чиқишда, хусусан, Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг “Немис тилини ўрганамиз”, “Хорижий тилларни биласизми?”, Немис тилида сўзлашамиз” каби туркум кўрсатувларни тайёрлашда фойдаланилган (Самарқанд вилоят телерадиокомпаниясининг 2019 йил 16 августдаги 09-01/223-сон маълумотномаси). Тадқиқот материалларидан фойдаланиш натижасида томошабин ва тингловчиларга тилни эгаллашда феъл-отли перифраз ўзлаштиришда, уларнинг эркин синтактик бирикмалар (коллокациялар) ва фразеологик бирликларда чегараланиш мезонларини тушунтиришга ҳамда кўрсатувларнинг бойитилишига ёрдам берган.