Sayt test rejimida ishlamoqda

Пайзуллаханов Мухаммаде-Султанхан Саидивалихановичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар. 
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Олдиндан берилган механик ва пъезоэлектрик хоссалари билан ажралиб турувчи оксид материалларни мужассамлашган қуёш энергияси ёрдамида синтез қилиш», 05.05.06–Қайта тикланувчи энергия турлари асосидаги энергетик қурилмалар (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.1.DSc/Т45.
Илмий маслаҳатчи: Атабаев Ильхам Гафурович, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: «Физика-Қуёш» илмий-ишлаб чиқариш бирлашмаси Материалшунослик институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Физика-техника институти, DSc.30.05.2018.FM/T.34.01.
Расмий оппонентлар: Клычев Шавкат Исакович, техника фанлари доктори; Рахимов Рустам Хакимович, техника фанлари доктори; Юлдашев Исроил Абриевич, техника фанлари доктори. 
Етакчи ташкилот: Фарғона политехника институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Катта Қуёш Сандонида пироксен CaMgSi2O6 ва барий титанати BaTiO3 каби турли синфга оид материалларга юқори зичликда мужассамланган қуёш нурланиши оқими таъсирини аниқлаш ва юқори механик ва диэлектрик хоссаларга эга бўлган шиша-кристалл материаллар олишдан иборат. 
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги: 
Катта Қуёш Сандонида берилган хоссалар комплексига эга бўлган материалларни синтез қилиш учун мужассамланган қуёш нурлари оқими зичлиги ва энергетик тақсимоти характерини хомашёнинг ютиш коэффициенти, қоралик даражаси, эриш температураси ва иссиқлик ўтказувчанлиги каби кўрсаткичларга мос ҳолда оптималлаш лозимлиги кўрсатилган; 
Катта Қуёш Сандонида эриган ҳолатни ўта қиздирилишига олиб келувчи юқори даражада мужассамланган (300–350 Вт/см2) оқим зичлиги шароитида эритиш ва эритмани сувда совитиш орқали тоблаш натижасида 5–70 мкм ўлчамли зарралардан ташкил топган аморф ҳолатни олиш мумкинлиги аниқланган;
Катта Қуёш Сандонида базальт жинсларни 150 Вт/см2 оқим зичлигида мужассамланган қуёш нурлари нурланиш оқими таъсирида қиздиришда диопсид CaMgSi2O6 ва авгит (Ca,Na)(Mg,Fe2+,Al,Fe3+,Ti)(Si,Al)2O6 фазалар аралашмаси, оқим зичлиги 300 Вт/см2 гача ортганда эса Fe3+->Fe2+ ўтиши натижасида фаялит Fe2SiO4 ва диопсид-геденбергит Ca(MgFe2+)Si2O6 фазалар шаклланиши аниқланган; 
Катта Қуёш Сандонида хром оксиди қўшилган базальт жинсларига  мужассамланган (300-350 Вт/см2) қуёш нурлари оқими таъсирида хром ионлари Cr3+ ҳолатдан Cr2+ ҳолатга ўтиши ва метастабил фазалар Ca1-хСrx(MgFe2+)Si2O6 шаклланиши оқибатида олинган шиша-кристалл материалнинг емирилишга чидамлилиги қўшимчаларсиз материалга нисбатан 12%га ортиши кузатилган; 
Илк бор Катта Қуёш Сандонида эриган холатдан синтез қилишда нурланиш оқими зичлигининг паст қийматларида кубик сингонияли барий титанати  шакл-ланиши, оқим зичлиги 300 Вт/см2 гача ортганда эса титан ионлари Ti4+ ҳолатдан Ti3+ ҳолатга ўтиши кристалл панжаранинг тертагонал бузилишга олиб келиши аниқланган; 
Ва2+ ионларининг Fe2+ ионлари билан алмашиниши оқибатида (Ba1-xFe2+x)(Fe3+xTi3+x)Ti4+1-xО3-х фаза шаклланиб материалнинг диэлектрик киритувчанлиги қаттиқ ҳолатдан синтез қилинган материалга нисбатан 2–3 марта ортиб кетиши аниқланган;
Илк бор Катта Қуёш Сандонида мужассамланган қуёш нурланишининг қаттиқ ва суюқ ҳолатидаги материаллар билан таъсирланиши модели таклиф этилган ва юқори ҳароратларда  материаллар деструкциясининг тезланиши ҳолатлар зичлигининг энергетик сатҳлар чегараларида кескин ортиб кетувчи зонавий тузилмаси билан характерланиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Катта Қуёш Қурилмасида мужассамланган қуёш нурлари оқими таъсиридаги технологик жараёнлар бўйича тадқиқотлар натижалари асосида:
емирилишга чидамли шиша-кристалл материал олиш бўйича «Шиша-кристалл материал олиш учун шиша»га Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти олинган (№ IAP 04455, 2009 й.). Технология асосида Материалшунослик институтида керамик кернлар ишлаб чиқилган ва “Olmaliq g‘istchisi” МЧЖга етказиб берилган. Керамик кернларнинг металл кернларга нисбатан арзонлиги (2,3 марта) ва қўлланиш вақтининг узоқлиги (1,5 марта) оқибатида корхона иқтисодий самарадорлиги ортган;
шиша-кристалл ва керамик пигментлар тайёрлаш бўйича “Керамик пигмент тайёрлаш учун шихта”га Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг  патенти олинган (№ IAP 04342, 2008 й.). Технология ЎзР ФА “Физика-Қуёш” ИИЧБ Материалшунослик институти Катта Қуёш Сандонини самарали эксплуатация қилиш натижасида материал ва энергия харажатлари 10–15 % га камайган;
сопол тайёрлаш бўйича «Сопол тайёрлаш учун шихта»га Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг патенти олинган (№ IAP 03766, 2006 й.). Технология асосида Материалшунослик институтида керамик стерженлар ишлаб чиқилган ва “Standard Glass” МЧЖга етказиб берилган. Импорт ўрнини қопловчи керамик стержнларнинг қўлланиши оқибатида “Standard Glass” МЧЖ корхонаси иқтисодий самарадорлиги ортган.

Yangiliklarga obuna bo‘lish