Рустамов Илхом Турсуновичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
 

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Кичик жанр матнларнинг прагматик когнитив ва миллий маданий моҳияти (Ўзбек ва инглиз латифалари мисолида)”, 10.00.06–Қиёсий адабиётшунослик, чоғиштирма тилшунослик ва таржимашунослик (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2018.3.PhD/Fil.604.
Илмий раҳбар: Сафаров Шахриёр Сафарович, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Жиззах давлат педагогика институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассасалар номи, ИК рақами: Тошкент давлат шарқшунослик институти, Ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети, Ўзбекистон Миллий университети, DSc 27.06.2017.Fil.21.01.
Расмий оппонентлар: Сиддиқова Ирода Абдузухуровна, филология фанлари доктори; Одилов Ёрқин Рахмоналиевич, филология фанлари доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: кичик жанр намунаси бўлган латифа матнларининг лисоний таркиби, прагматик мазмунини аниқлаш ҳамда уларнинг когнитив фаолият ва тил тизими муносабати негизида шаклланадиган лингвистик ва миллий-маданий моҳиятини ёритишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
латифа матнларининг бошқа нутқий тузилмалардан лексик-грамматик ва стилистик фарқли жиҳатлари кўрсатилиб, уларнинг матн ҳосил қилувчи лингвистик мақоми кўрсатилган;
нутқий фаолиятнинг инсон ижтимоий фаолиятининг ажралмас қисми эканлиги исботланиб, дискурсив бирликларни яратувчи лексик-семантик, грамматик ва бошқа миллий-маданий хусусиятлари билан боғлиқ лисоний, ижтимоий-маданий ҳаётга оид нолисоний омиллар гуруҳлари аниқланган;
юмористик ва сатирик мазмунга эга бўлган латифа матнларини когнитив қолиплаштириш усули шакллантирилган ва ушбу усулнинг амалий татбиқи асосида нутқий ижодкорлик жараёнининг ривожланиш босқичлари таснифланган;
нутқий мулоқот мақсадини лисоний воқелантирувчи омиллар қатори аниқланиб, ўрганилаётган матнлар мазмунининг прагматик узвлари – эмоционаллик, баҳолаш, интенсивлик, образлилик ажратилган;
ҳазил, кулги, киноя, истеҳзо, таъна каби прагматик мақсадга эга нутқий фаолият кўринишларининг ўзбек ва инглиз миллати вакиллари нутқида ифода топишининг турлар бўйича ҳамда композиция жиҳатидан шаклан ўхшаш ва фарқли томонлари асосланган;
латифаларга хос прагматик белгиларнинг чоғиштирилаётган тилларда муайян когнитив механизмлар асосида воқеланиши исботланган ва ушбу қонуниятларнинг фаоллашуви маълум турдаги матнлар яратилишига туртки бериши исботланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбек ва инглиз тилларидаги халқ латифалари матнларининг лисоний-маданий ҳамда коммуникатив-когнитив хусусиятларининг тадқиқи жараёнида олинган хулосалар асосида:
Шарқу Ғарб адабий анъаналари синтези муаммоси доирасида матн ва унинг кичик жанрга оид тадқиқи бўйича олинган натижалардан Ф-1-06 рақамли “Истиқлол даври ўзбек адабиётида Шарқу Ғарб адабий анъаналари синтези” мавзусидаги лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим вазирлигининг 2019 йил 17 январдаги 89-03-278-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижалари кичик жанр матнларининг лисоний ва экстралингвистик типологияси, хусусан, ўзбек ва бошқа халқлар лингвомаданиятларидаги латифага оид матнлар Шарқу Ғарб адабий анъаналари тарихини асослаш бўйича хулосалар чиқариш имконини берган;
сўз ўйини матннинг маълум қисмлари аҳамиятини кучайтириш, маънодорлигини ошириш, матннинг миллий-маданий кўрсаткичлари ифодавийлик касб этиш учун хизмат қилиши юзасидан олинган хулосалардан “Ҳозирги замон цивилизациясининг инсон ижтимоий қиёфасига таъсири” мавзусидаги ОТ-Ф8-002 рақамли фундаментал лойиҳада қуйидаги натижаларда фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим вазирлигининг 2019 йил 17 январдаги 89-03-278-сон маълумотномаси). Лойихада халқ латифалари матнларининг умумлингвистик табиатини ёритиш ва уларнинг миллий-маданий кўрсаткичлари, алоҳида тиллар учун хос бўлган жиҳатларини аниқлаш имконини берган;
латифа жанри комикликни ҳосил қилувчи энг асосий усуллардан бири эканлиги билан боғлиқ хулосалардан Ўзбекистон миллий телерадиокомпанияси “Ўзбекистон” телеканали ижодкорлари томонидан тайёрланиб эфирга узатилган “Тилга эътибор” кўрсатуви сценарийсини ёзишда фойдаланилган (Ўзбекистон Миллий телерадиокомпаниясининг 2019 йил 12 февралдаги 02-13-2198-сон маълумотномаси). Натижада ўзбек тафаккури латифа, аския, ҳазил каби оғзаки нутқ ва ёзма матнларда акс этиши билан бир қаторда, комедия, юмор каби жанрларда ҳам ўз ифодасини топган ҳамда кўрсатув мундарижасини бойитган;
инглиз ва ўзбек маданиятларида истеъмолда бўлган латифалар эстетик, лисоний ва психологик хусусиятларга эга бўлишига оид хулосалардан “Шарқ мумтоз адабиётида комил инсон концепцияси” 5.1.17 мавзусидаги лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим вазирлигининг 2019 йил 17 январдаги 89-03-278-сон маълумотномаси). Натижада, мумтоз сўз санъати ва фольклоридаги латифа намуналари комил инсон концепцияси тарихини асослаш бўйича хулосалар чиқариш имконини берган.