Хамракулова Мукаддасхон Аскаровнанинг
докторлик диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: «Пиретроид гуруҳига мансуб пестицидларнинг организмга таъсири метаболик жараёнларини коррекциялашнинг гигиеник жиҳатлари ва услубий асослари», 14.00.07 – гигиена (тиббиёт фанлари).
Талабгорнинг илмий ва илмий-педагогик фаолият олиб боришга лаёқати бўйича тест синовидан ўтгани ҳақида маълумот: /тиббиёт фанлари номзоди/.
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: 30.09.2014/Б2014.5.Tib378.
Илмий маслаҳатчи: Искандарова Гулноза Тулкиновна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Санитария, гигиена ва касб касалликлари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент тиббиёт академияси, 16.07.2013.Tib.17.03.
Расмий оппонентлар: Момоко Тиба, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Фридман Кирилл Борисович, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Пономарева Людмила Александровна, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Бранденбург технология ва инновацияларни ривожлантириш ва қўллаб-қувватлаш институти (Германия).
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади.
Пиретроидлар гуруҳига мансуб пестицидларни оптимал ва юқори ҳаво ҳароратида организмга таъсирини аниқлаш, патогенетик даво усулларини ишлаб чиқиш ҳамда заҳарланишни эрта ташхислаш, даволашда биологик фаол моддаларни қўллаш ва юқори ҳаво ҳарорати шароитида пестицидларнинг қўлланишида гигиеник меъёрларни ўзгартириш бўйича тегишли таклифларни ишлаб чиқишдан иборат.
III.Тадқиқотнинг илмий янгилиги.
Юқори ҳарорат ва пестицид-пиретроидларнинг биргаликдаги таъсирида молекуляр, ҳужайра, субҳужайра, тўқима ва аъзоларда, жигар ва ингичка ичак органоидларидаги биологик жараёнларнинг бузилиш механизми аниқланган;
юқори ҳарорат ва пестицид-пиретроидларнинг биргаликдаги таъсир кўрсатиш механизмининг ўзаро боғлиқлиги организмда метаболик жараёнларнинг ўзгариши пестицид турига ва иқлим омилларига боғлиқлик даражаси исботланган;
биокимёвий тестлар мажмуасини қўллаш натижасида биринчи марта пестицидларнинг пиретроид гуруҳи ва ҳавонинг юқори ҳарорати таъсирида метаболик силжишларнинг ўзаро алоқадорлиги ва боғлиқлиги, кечаётган жараёнларнинг тезлашиши ва жадаллашуви аниқланган;
пестицид моддаларнинг зарарсизлаштириш, патогенетик профилактикаси ва метаболик жараёнларни тартибга солиш билан даволаш усуллари исботлаб берилган;
ҳавонинг юқори ҳарорати ва пестицидларнинг организмга таъсирини эрта кўринишида ташхис қўйишнинг янги усуллари ишлаб чиқилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Пиретроид пестицидлардан заҳарланишни олдини олишга қартилган чора-тадбирлар натижалари тиббиёт амалиётига, жумладан, Республика давлат санитария-эпидемиология назорати маркази тизимига, Санитария, гигиена ва касб касалликлари илмий-тадқиқот институтининг клиникаси амалиётига татбиқ этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2016 йил13 январдардаги 8Н-3/36-сон маълумотномаси). Олинган натижаларнинг жорий қилиниши пестицидлардан сурункали заҳарланган касб касаллар меҳнат қобилиятини йўқотиш даражасининг 10–20 фоиз ва ўз навбатида II гуруҳ ногиронлигидан III гуруҳга ўтказилиш имконини яратган;
пиретроид гуруҳига мансуб пестицидларнинг организмга таъсирини баҳолаш ва камайтиришга йўналтирилган илмий натижалар бешта услубий қўлланма асосида соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Республика давлат санитария-эпидемиология назорати маркази тизимига, Санитария, гигиена ва касб касалликлари илмий-тадқиқот институтининг клиникаси амалиётига татбиқ этилган (Соғлиқни сақлаш вазирлигининг 2016 йил 13 январдаги 8Н-3/36-сон маълумотномаси). Олинган натижаларнинг жорий қилиниши ҳар бир беморнинг шифохонадаги ўрин кунини 20 фоиз ва меҳнатга яроқсизлик муддатини 25 фоизга қисқартириш имконини берган («Пиретроид гуруҳидаги пестицидлар билан ишловчи шахсларда заҳарланишнинг илк белгиларини аниқлаш учун даврий тиббий кўрикда биокимёвий текширув усуллардан фойдаланиш», «α-кетоглутар кислота билан тўқима циклик аминокислоталарни переаминлашни аниқлаш усули ёрдамида пиретроид гуруҳи пестицидлардан заҳарланишни ташхислаш», «Децис пестициди билан захарланишнинг илк белгиларини аниқлаш учун метаболик жараёнлардаги биоэнергетик ўзгаришларни аниқлаш усулларини қўллаш», «Циперфос пестициди билан заҳарланганда биокимёвий жараёнларнинг кечиш хусусиятлари, биологик фаол моддалар билан даволаш ва олдини олиш усулларини асослаш», «Организмга пиретроид пестицидларнинг (циперфос, циперметрин, цигалотрин ва суми-альфа) таъсир механизми, наъматак меваси қайнатмаси, липой кислота ва пиридоксинни қўллаш ёрдамида даволаш ва профилактик усуллари»).
