Холмухамедов Бахтиёр Фарходовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбек тилида лексемалашув», 10.00.01–Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.1.PhD/Fil694.
Илмий раҳбар: Одилов Ёрқинжон Раҳмоналиевич, филология фанлари доктори.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Самарқанд давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Самарқанд давлат университети, DSс.03/30.12.2019.Fil.02.03.
Расмий оппонентлар: Маматов Абдуғофир Эшонқулович, филология фанлари доктори; Хайруллаев Хуршиджон Зайниевич, филология фанлари доктори.
Етакчи ташкилот: Бухоро давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади ўзбек тилида сўз ясалиш йўллари ва усуллари, хусусан лексемалашув ҳодисасига учраб, янги маънолар ифода этишга хизмат қиладиган тил бирликларининг лексик-семантик ва грамматик хусусиятларини атрофлича тадқиқ этиш орқали мазкур ҳодисанинг ўзбек тили ривожида тутган ўрнини белгилилаб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
сўз ясалиши муайян тилнинг тараққиёт даражасини, унинг ривожланиб бориш йўлларини кўрсатиб берувчи, бойлик кўламини белгиловчи муҳим омил эканлиги очиб берилган;
лексемалашув ҳодисасининг лисоний табиати, cўз ясалиши тизимидаги ўрни, луғат таркибининг бойитишдаги хизмати ва ушбу жараёнининг юзага келиш сабаблари аниқланган;
лексемалашув ҳодисаси нутқий ҳодиса сифатида асосланиб, синтагматиклашувдан фарқи далилланган;
лексемалашув натижасида қўшма сўзларнинг юзага келиши асосланган;
лексемалашув ҳодисаси натижасида алоҳида лексемалар, қисқартма сўзлар, фразеологик бирликлар юзага келиши кўрсатилиб, лексемалашувга учраган сўзлар имлоси аниқлаштирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ўзбек тилида лексемалашув ҳодисасининг юзага келишини ўрганиш асосида:
лексемалашув ҳодисасининг ўзбек тили сўз ясалиш тизимидаги ўзига хос ўрнини аниқлашга оид назарий хулосалардан ФА-Ф1-ГО41 рақамли «Ўзбек тили лексикаси ва терминологиясининг мустақиллик даври тараққиётини тадқиқ этиш» (2012–2016) номли фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Фанлар Академиясининг 2019 йил 13 октябрдаги ФА-0313/693-сон маълумотномаси). Илмий натижалар асосида ўзбек тилининг лексик бирликлари тизими бойиган, кўплаб лексемалар маънолари очиб берилган.
лексемалашув ҳодисасининг ўзбек тилининг ички имкониятлари асосида бойишидаги етакчи омиллардан бири эканлигига оид назарий хулосаларидан ОТ-Ф8-062 рақамли «Тил тараққиётининг деривацион қонуниятлари» номли фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 30 июлдаги 89-03-2859-сон маълумотномаси). Илмий натижалар асосида кўплаб лексемаларнинг изоҳлари мукаммаллаштирилган;
ўзбек тилидаги сўз бирикмаларининг бир сўз, яъни лексемага айланиши ҳақидаги хулосалардан И-2014-4-5 рақамли «Инглиз тили мутахассислик предметларидан ахборот-коммуникацион технологиялари асосида вертуал ресурслар яратиш ва ўқув жараёнига жорий этиш» номли инновацион лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 23 августдаги 89-03-3171-сон маълумотномаси). Илмий натижалар асосида бирликнинг серқирралик моҳияти ёритиб берилган.