Дадажонов Жўрабой Раҳматжоновичнинг
диссертация ҳимоясисиз селекция ютуғи (ихтиро патенти) асосида фалсафа доктори (PhD) илмий даражасини бериш бўйича эълон матни

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўрта толали ғўзанинг ЎзФА-715 ва Сарбон навларини яратилиши ва ишлаб чиқаришга жорий этилиши», 06.01.05–Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.4.PhD/Qx407.
Илмий раҳбар: Қаҳҳоров Иззатулла Тиловович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим.
Илмий тадқиқот иши бажарилган муассаса номи: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.27.06.2017.Qx.13.01.
Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти олинган: ғўзанинг “ЎзФА-715” нави (NAP 00236) ва “Сарбон” нави (NAP 00235). Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг 2019 йил 13 ноябрдаги 01-01/2292-сон хулосаси.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Ғўзанинг G.hirsutum L. туричи навлараро дурагай популяциялари асосида янги навларни олинишида морфохўжалик белгилар кўрсаткичларининг авлодларда сақланиш жараёнларини ўрганиш, сара уруғлик чигитини етиштириш ва ишлаб чиқаришга жорий этишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Ўзбекистон Республикаси шароитида ғўзанинг G.hirsutum L. туричи навлараро чатиштириш асосида олинган дурагай популяцияларнинг морфохўжалик белгилари ўрганилган, улар асосида назарий ва амалий селекцияда фойдаланиш учун тизмалар ва навлар ажратиб олинган.
Навлараро дурагай популяцияларида хўжалик аҳамиятига эга белгилари кўрсаткичлари юқори бўлган биотиплар ажралиб чиқиши аниқланган.
Ўтказилган генетик, селекцион тадқиқотлар натижасида ғўзанинг хўжалик белгилари юқори кўрсаткичга эга бўлган янги тизмалари ажратиб олинган. Донор–тизмалар ғўзанинг зарур белгиларини яхшилаш ва янги навлар яратишда бошланғич манба сифатида фойдаланиш учун ғўза гермплазмаси бўйича ноёб объектига (систематика генофонд лабораторияси) тақдим этилган.
Олиб борилган генетик ва селекцион илмий тадқиқот ишлари натижасида янги ЎзФА-715 (Л-258) ва Сарбон (Л-310) навлари яратилган.
Мақсадли олиб борилган селекция ва уруғчилик ишлари натижасида ғўзанинг янги ЎзФА-715 (Л-258) ва Сарбон (Л-310) навлари популяциялари генотипик текисланган, уруғлик чигити сифат кўрсаткичлари - О’z DSt 633:2006; морфо-хўжалик белгилари софлиги - О’zDSt 1110:2006 ва толасининг сифат кўрсаткичлари-О’zDSt 604:2001 талабларига жавоб бера оладиган даражага келтирилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ғўзанинг G.hirsutum L. туричи навлараро дурагай популяциялари асосида янги навларни олинишида морфохўжалик белгилар кўрсаткичларининг авлодларда сақланиш жараёнларини ўрганиш йўналишида олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида:
Ғўзанинг ЎзФА-715 нави 2016 йилда Давлат нав синаш комиссиясининг «Грунтконтрол»идан морфохўжалик белгиларининг бир хиллиги бўйича синовдан ўтган. 2017-2018 йилларда ДНС шохобчаларида синалган. Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2018 йил 2-март 121-сон буйруғига биноан Самарқанд вилояти, Пасдарғом тумани «Ал турон замин» дастлабки элита уруғ кўпатириш хўжалигида кўпайтириган ва ҳозирда уруғлик чигитини етиштириш ва кўпайтириш ишлари олиб борилмоқда (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 4 ноябрдаги 02/020-3466-сон маълумотномаси). Натижада навнинг бир хиллиги 97,0% ни ташкил этган.
Самарқанд вилояти 2017 йил 0,3 га майдонга, Давлат нав синаш марказининг вилоятлардаги шохобчаларида 2018 йил 1,0 га майдонга, 2019 йил 10,0 га майдонга экилган ҳамда Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 18-апрелдаги 84/2-сон буйруғига биноан Жиззах вилояти, Зарбдор тумани «Шабода шамоли» янги навларнинг дастлабки элита уруғини кўпатириш хўжалигида уруғлик чигитини етиштириш ва кўпайтириш ишлари олиб борилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 4 ноябрдаги 02/020-3466-сон маълумотномаси). Натижада навнинг бир хиллиги 96,0% ни ташкил этган. .
Сарбон навига №00235 рақамли патент олинган ва Жиззах вилояти, Зарбдор тумани «Шабода шамоли» янги навларнинг дастлабки элита уруғини кўпатириш хўжалигида 1 га майдонда уруғлик чигитини етиштириш ва кўпайтириш ишлари олиб борилган Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 4 ноябрдаги 02/020-3466-сон маълумотномаси). Натижада нав андоза навга нисбатан тола сифати ва ҳосилдорлиги юқори бўлган.