Насиров Бахтиёр Салахиддиновичнинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Сабзавот, картошка далаларида тарқалган бегона ўтларнинг биологияси ва уларга қарши курашнинг илмий асослари”, 06.01.01– Умумий деҳқончилик. Пахтачилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.2.DSc /Qx123.
Илмий раҳбар: Сулаймонов Ботиржон Абдушукирович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, академик.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат аграр университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.27.06.2017.Qx.42.01.
Расмий оппонентлар: Телляев Рихсивой Шомахамадович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Ўразматов Назиржон, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, катта илмий ходим; Ризаев Шухрат Худойбердиевич, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Тошкент вилоятининг суғориладиган типик ва ўтлоқи бўз тупроқлари шароитида бегона ўтлар ва гулли паразитларнинг тур таркиби, уларнинг картошка ва сабзавот экинлари далаларида тарқалиши, биологияси ҳамда келтирадиган зарарини аниқлаш ва таҳлил этиш асосида қўлланиладиган кураш чораларини асослашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Тошкент вилояти типик ва ўтлоқи бўз шароитида картошка ва сабзавотларнинг экин майдонларида бегона ўтлар ҳамда гулли паразитларнинг тарқалиши ва зарари аниқланган;
картошка ва сабзавот экин майдонларида учрайдиган бегона ўтлар ва гулли паразитларнинг тавсифи берилган;
картошка ва сабзавот далаларида учрайдиган гулли паразитлар уруғларининг унувчанлигига экологик омилларнинг таъсири аниқланган.
картошка, помидор, лавлаги, пиёз ва сабзи экинзорларида тарқалган бегона ўтлар ва гулли паразитларнинг келтирадиган зарари аниқланган;
бегона ўтлар ва гулли паразитларга қарши янги гербицидларнинг турли концентрациясидаги эритмалари аниқланган;
янги гербицидларнинг тавсия этилган қўллаш меъёрларининг самарадорлиги аниқланган;
янги гербицидлар қўлланилганда картошка, помидор, лавлаги, пиёз ва сабзи экинларининг ҳосилдорлиги ва иқтисодий самарадорлиги аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Тошкент вилоятининг типик бўз тупроқлари шароитида Қибрай, Паркент ва Ўрта Чирчиқ туманлари фермер хўжаликларининг картошка ва сабзавот экинлари ҳосилдорлигини оширишда бегона ўтларнинг тарқалиши ҳамда келтирадиган зарарини аниқлаш ва уларга қарши кураш чораларини ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган тадқиқот натижалари асосида:
картошка ва сабзавот экинларидан юқори ва сифатли ҳосил етиштириш бўйича фермер хўжаликлари учун “Картошка ва сабзавот экинзорларидаги бегона ўтлар ҳамда уларга қарши кураш чоралари” услубий тавсияномаси тасдиқланган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 29 октябрдаги 02/021–3317-сон маълумотномаси). Ушбу тавсиялар республиканинг барча вилоятларида сабзавотчиликка ихтисослашган фермер хўжаликларида қўлланма сифатида кенг фойдаланилмоқда;
картошка экин майдонларидаги бир йиллик ва кўп йиллик бегона ўтларга қарши Зенкор Ультра э.к гербицидини 0,8 л/га меъёрда қўллаш Тошкент вилоятининг Паркент тумани “Тўлаган қизи Фотима” ва Қибрай тумани “Салар Агро МАХ” фермер хўжаликларида 19,2 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 29 октябрдаги 02/021-3317-сон маълумотномаси). Натижада, картошка майдонларидаги бир йиллик бегона ўтларга қарши курашда 81,2% биологик самарадорликка эришилган ва назоратга нисбатан 38 ц/га қўшимча ҳосил олинган;
картошка, пиёз ва сабзида учрайдиган зарпечакка қарши Пивот 10% с.э.к. гербициди 1,0 л/га меъёрда қўллаш Тошкент вилоятининг Қибрай туманида картошка ва сабзавотчиликка ихтисослашган “Мабгулрус”, Ирисбоева Хури боғи” ва “Баҳор” фермер хўжаликларида жами 82,4 га майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 29 октябрдаги 02/021-3317-сон маълумотномаси). Натижада назоратга нисбатан картошкада 47,4%, пиёзда 43,6% ва сабзида 37,2% қўшимча ҳосил олиш имконияти яратилган;
сабзавот экинлари майдонларидаги бир йиллик ва кўп йиллик бегона ўтларга қарши Зар-ГОАЛ 24% э.к (0,5 л/га) ва Зеллик Супер плюс 104 г/л эм.к. (1,0 л/га) гербицидларини қўллаш технологияси Тошкент вилоятининг Қибрай тумани “Салар Агро МАХ” ва Ўрта Чирчиқ тумани “Қандинисо доно” фермер хўжаликларида 41,4 гектар майдонда жорий этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 29 октябрдаги 02/021-3317-сон маълумотномаси). Бунинг натижасида пиёз экилган майдонларда бир йиллик бегона ўтларга қарши 86,4% биологик самарадорликка эришилган ва қўшимча 55 ц ҳамда сабзи экилган майдонда бир йиллик ва кўп йиллик бошоқли бегона ўтларга қарши 85,2% биологик самарадорликка эришилган ва 40 ц/га қўшимча ҳосил олинган.