Ярашова Насиба Жумаевнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақидаги эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «ХХI аср ўзбек болалар адабиёти тили ва услубияти (Худойберди Тўхтабоев ижоди мисолида)», 10.00.01–Ўзбек тили (филология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2019.1PhD/Fil701.
Илмий раҳбар: Муродова Нигора Қулиевна, филология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Навоий давлат педагогика институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи: Самарқанд давлат университети, DSc.03/30.12.2019.Fil.02.03.
Расмий оппонентлар: Каримов Суюн Амирович, филология фанлари доктори, профессор; Юлдашев Маъруфжон Муҳаммаджонович, филология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Алишер Навоий номидаги Тошкент давлат Ўзбек тили ва адабиёти университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Худойберди Тўхтабоев асарларидаги болалар нутқи воситасида ёзувчи асарларининг тили ҳамда услубий жиҳатларини, шунингдек, фонетик, лексик, грамматик хусусиятларини миллий-маданий, стилистик нуқтаи назардан тадқиқ қилишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
болалар нутқини миллий-маданий, стилистик хусусиятлари Худойберди Тўхтабоев асарлари орқали ижодкорга хос индивидуаллик жиҳатлари очиб берилган;
болалар нутқида қўлланилган фонографик-услубий воситаларнинг фоностилистик жиҳатлари ХХI аср ўзбек болалар адабиёти ижодкорлари асарларидан олинган мисоллар билан қиёслаш орқали исботланган;
болалар нутқининг фонетик, лексик, грамматик таҳлили орқали улар нутқини типиклаштиришда фонетик аспектнинг устунлиги аниқланган;
болалар нутқида айрим грамматик формаларнинг адабий меъёр даражасида қўлланганлиги, функционал-стилистик имкониятлари, синтактик қурилмаларнинг структур-семантик ҳамда миллий-маданий жиҳатлари, услубий-тасвирий воситаларнинг бола нутқи индивидуаллигини таъминлашдаги ўрни далилланган;
бола тафаккури ва луғат бойлигини белгилайдиган лексик бирликлар, ноодатий семантик қўлланишлар, фраземаларнинг структур-семантик компонентларидаги ўзгаришларнинг ўринлашиши фактик материаллар асосида аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Худойберди Тўхтабоев асарларининг тили ва услубиятини аниқлаш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
XXI аср ўзбек болалар адабиётининг тили ҳамда услубий жиҳатларини ёритишда Худойберди Тўхтабоев асарларидаги болалар нутқининг асосий ўрин тутиши каби масалалари 2012-2016 йилларда бажарилган ФА-Ф1-ГОО3 рақамли, “Ҳозирги қорақалпоқ тилида функционал сўз ясалиши” мавзусидаги фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Қорақалпоғистон бўлимининг 2019 йил 10 сентябрдаги 186/1-сон маълумотномаси). Натижада Худойберди Тўхтабоев асарларида қўлланилган турли тил воситалари орқали қаҳрамонлар нутқини индивидуаллаштириш, тўлақонли характерлар яратиш, бола шахси руҳий ҳолатини очиш, ёзувчи ғоявий мақсадини ифодалаш, давр манзарасини ёрқин, кишиларни жонли тасвирлаш, асарнинг миллий менталитетини таъминлаш каби масалаларни ёритишда диссертацияда ишлаб чиқилган усуллардан фойдаланилган;
Худойберди Тўхтабоев асарлари қаҳрамонлари – болалар томонидан ишлатилган фонетик такрорлар ва ибораларнинг хусусиятларига мурожаат қилиш масалалари ХТ-Ф-2-004 рақамли «Ўзбек халқ педагогикаси ва фольклор анъаналари» (2008–2010) номли фундаментал лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 7 ноябрдаги 89-03-4328-сон маълумотномаси). Натижада инсониятнинг бадиий тафаккури маҳсули бўлган халқ педагогикаси, ўзбек болалар фольклорини ўргатишда семантик-стилистик билимлардан фойдаланиш ўқувчиларнинг ижодий компетентлигини оширувчи восита эканлигини аниқлаш каби масалаларни ёритишга хизмат қилган;
Худойберди Тўхтабоев асарларидаги болалар нутқида қўлланилган лексик бирликлар, уларнинг лексик-семантик жиҳатлари, новербал воситаларнинг лексик қатламга таъсири, изоҳли луғатларда лексик таркибнинг тавсифи ва такомиллаштириш вазифалари, ўзбек тили фразеологик луғатида маънодош ҳамда шаклдош фразеологик бирликлар тавсифи каби масалаларнинг хусусиятларини тадқиқ қилиш масалалари ИТД-1-07 рақамли «Тилшунослик асослари фанидан дарслик, ўқув-услубий мажмуа ва уларнинг электрон нусхаларини яратиш» номли амалий лойиҳада фойдаланилган (Олий ва ўрта махсус таълим вазирлигининг 2019 йил 7 ноябрдаги 89-03-4328-сон маълумотномаси). Тадқиқот натижаларини жорий қилиш болалар нутқида ҳар бир лексик бирликнинг қандай ўрин эгаллашини аниқлашга олиб келган.