Abdullaev Alisher Abdumalyanovichning

doktorlik dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

    I. Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri: «O‘zbekiston g‘o‘za germplazmasi kolleksiyasining Gossypium barbadense L. turi vakillarini molekulyar tavsiflash va assotsiativ kartalashtirish», 03.00.14–Genomika, proteomika va bioinformatika  (biologiya fanlari).

Talabgorning ilmiy va ilmiy-pedagogik faoliyat olib borishga layoqati bo‘yicha test sinovidan o‘tgani haqida ma’lumot: biologiya fanlari nomzodi.

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: 30.09.2014/B2014.5.V125.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Genetika va o‘simliklar eksperimental biologiyasi instituti va Genomika va bioinformatika markazi.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: O‘simlik va hayvonot olami genofondi instituti, O‘zbekiston Milliy universiteti, Genetika va o‘simliklar eksperimental biologiyasi instituti huzuridagi 16.07.2013.V.15.01. raqamli ilmiy kengash asosidagi bir martalik ilmiy kengash.

Ilmiy maslaxatchining F.I.Sh., ilmiy darajasi va unvoni: Abduraxmonov Ibroxim Yulchievich, biologiya fanlari doktori, professor.

Rasmiy opponentlar: Muxamedov Rustam Sultanovich, biologiya fanlari doktori, professor; Turdiqulova Shaxloxon Utkurovna, biologiya fanlari doktori; Pratov O‘ktam, biologiya fanlari doktori, professor.

Etakchi tashkilot: O‘simlik moddalari kimyosi instituti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy ahamiyatga molik.

  II. Tadqiqotning maqsadi: O‘zbekiston g‘o‘za germplazmasining jahon kolleksiyasidagi ingichka tolali g‘o‘za (G.barbadense) ning madaniy namoyondalarini molekulyar-genetik xilma-xilligini baholash, populyasiya tuzilmasiga baho berish va tolaning qimmatli belgilari bilan assotsiatsiyalangan genetik lokuslarini identifikatsiya qilishdan iborat.

  III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi: ilk bor O‘zbekiston g‘o‘za germplazmasi kolleksiyasidagi G.barbadense turi 288 nav namunalarining katta jamlamasi ikki mustaqil eko-jug‘rofiy sharoitlarda (O‘zbekiston va AQSh) qimmatli xo‘jalik belgilar kompleksi bo‘yicha baholangan;

turli eko-jug‘rofiy o‘sish sharoitlarida qiziqtirgan belgilar bo‘yicha yuqori barqarorlikka ega bo‘lgan ekotiplar hamda tolaning bir necha belgi ko‘rsatkichlari va qimmatli morfologik ko‘rsatkichlarni o‘zida biriktirgan eng yaxshi ko‘rsatkichlari O‘zbekiston va AQSh sharoitlarida aniqlangan;

G.barbadense turi nav namunalarining molekulyar-genetik hilma-hilligi SSR markerlar yordamida o‘rganilgan va G.barbadense turining madaniy namoyondalari genomi tahlili uchun informativ mikrosatellit marker lokuslari aniqlangan;

G.barbadense  turi germplazmasining madaniy namoyondalarida SSR marker lokuslarining soni, o‘zgaruvchanligi, allellarning taqsimlanish chastotasi aniqlandi va DNK-marker lokuslari darajasida genetik xilma-xillikka baho berilgan;

ingichka tolali g‘o‘za madaniy namoyondalari kolleksiyasidagi nav namunalarining genetik masofasi, genetik farqi va filogenetik munosabatlari aniqlangan;

G.barbadense  turi madaniy namoyondalari populyasiyalarning genetik tuzilmasi, populyasiyaning genetik differensiatsiyasi va xususan genetik hilma-hil bo‘lgan ekotiplar aniqlangan;

populyasiyalararo va populyasiyaichi genetik differensiatsiyasi aniqlangan;

G.barbadense  turi madaniy namoyondalari genomida bog‘lanish bo‘yicha nomuvozanatlik va uning bo‘linishini baholash o‘tkazilgan;

G.barbadense  turi madaniy namoyondalari germplazmasi resurslaridan foydalanilgan holda qimmatli belgilarning assotsiativ xaritalash amalga oshirildi va O‘zbekiston hamda AQSh sharoitlarida tola belgilari bilan jiddiy assotsiatsiyaga ega bo‘lgan marker-assotsiatsiatsiyalangan belgilar aniqlangan;

tetraploid g‘o‘zaning integratsiyalashgan genetik xaritasiga aniqlik kiritilib, yangi va ma’lum bo‘lgan marker-assotsiativ belgilar orasidagi masofalari, hamda xromosomalarda ayrim QTL qimmatli-xo‘jalik belgilarning aniq joylanishi aniqlangan;

kompleks kompyuter tahlilidan foydalangan holda «in silico chromosome walking» uslubi sinab ko‘rilib, SSR marker lokuslar yonidagi ayrim marker-assotsiatsiyalangan belgilarning namoyon bo‘lishini ta’minlaydigan gomologik genlarning ketma-ketligini aniqlashga imkon yaratilgan.

   IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Dissertatsiya tadqiqoti natijasida olingannazariy va amaliy yondoshishlar hamda DNK marker taxlili asosida ishlab chiqilgan uslubiyat Bioversity International,  Global Ekologik Fond (GEF) va BMTning Tashqi muhit bo‘yicha Dasturi (UNEP) doirasidagi «Markaziy Osiyoda agroxilma-xillikni In situ/On farm saqlash va foydalanish» (2009-2013 yy.) grantning turli xil qishloq xo‘jaligi ekinlarini molekulyar genetik baholashda qo‘llanilgan (Bioversity International, 07.10.2015 y. xati);

dissertatsiyada keltirilgan notenglik bog‘lanishning taxlili uslubi, assotsiativ xaritalash va boshqa uslubiy yondoshishlar AQSh Qishloq xo‘jalik Departamentining (USDA- Agricultural Research Service) «G‘o‘za genetik resurslarini saqlash, genetik tahlili va foydalanish» granti (qayd raqami № 3096-21000-019-02) doirasida foydalanilgan;

g‘o‘za nav namunalari genotiplari to‘g‘risidagi ma’lumot, g‘o‘za germoplazmasi lokal elektron bazasini yaratish va joriy etishda, g‘o‘za genofondi bo‘yicha Milliy axborot tizimini yaratish bo‘yicha PZ-2014-0909182632 idoralararo amaliy loyihasi doirasida foydalanilmoqda.