Шаниязов Усербай Бухарбаевичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Жанубий Оролбуйи чўл экотизимидаги кемирувчиларининг фон турларининг биоэкологик хусусиятлари», 03.00.10–Экология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.2.PhD/B247.
Илмий раҳбар: Мамбетуллаева Светлана Мирзамуратовна, биология фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қорақалпоқ табиий фанлар илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Қорақалпоқ табиий фанлар илмий-тадқиқот институти, PhD.02/30.12.2019.B.79.01.
Расмий оппонентлар: Аметов Якуб Идрисович, биология фанлари доктори, доцент; Атаназаров Қуралбай Мауленович, биология фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Урганч давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Жанубий Оролбўйи чўл экотизимлари кемирувчилари фон турларининг экологик хусусиятларини аниқлаш, уларни биотестлаш ва биоиндексация учун фойдаланиш имкониятларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
минтақа учун узоқ муддатли мунтазам кузатувлар ва кўламли статистик материаллар асосида Жанубий Оролбўйи чўл экотизимлари фон кемирувчи турларининг популяцияси динамикасининг асосий хусусиятлари аниқланган;
чўл зонаси кемирувчилари фон турларининг улар сонининг табиий динамикаси жараёнида озиқ-овқат шароитларининг ўзгаришларига энг асосий реакциялари баҳоланган;
кемирувчи фон турларининг чўл экотизмлари техноген омиллар таъсири остида популяцияларининг репродуктив хусусиятларини таъминлаш имкониятлари аниқланган.
мавжуд асинхронланиш жараёнлари кўринишида Жанубий Оролбўйи чўл экотизимларидаги турли хил фазовий тузилмаларига эга бўлган кемирувчилар фон турларининг сон динамикаси хусусиятлари аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Жанубий Оролбўйи қум экотизимларидаги фонга оид кемирувчилар экологик ўзига хосликлари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
чўл экотизмлари ҳолати кўрсаткичи сифатида кемирувчи фон турларининг худудий-вақтинчалик тарқалишининг ҳозирги ҳолати бўйича олинган маълумотлар Қорақалпоғистон Республикаси Ўрмон хўжалиги давлат қўмитаси тамонидан Жанубий Оролбўйи шароитида майда сутэмизувчилар фаунаси биохилма-хиллигини сақлаш ва экологик мониторинг қилиш дастурларини ишлаб чиқишда фойдаланилган (Қорақалпоғистон Республикаси Ўрмон хўжалиги давлат қўмитасининг 2019 йил 28 августдаги 536-сон маълумотномаси). Натижада, кемирувчилар фаунаси экологик ҳолатини ва улар популяцион структураларига чўлланиш ва аридизация жараёнларининг таъсири ҳамда кемирувчилар фонга оид турлари тарқалиш ареаллари сукцессион жараёнларини баҳолаш имконини берган;
Қизилқум ва Устюрт платосининг шимолий-ғарбий қисмида кемирувчиларнинг фон турлари популяцияларининг динамикаси ва ички популяцион хусусиятларини башорат килиш учун ишлаб чиқилган мезонлар Республика ўлат, карантин ва ўта кавфли юқумли касалликлар муҳофазаси маркази Қорақалпоғистон филиали амалиётида жорий қилинган (Республика ўлат, карантин ва ўта хавфли юқумли касалликлар муҳофазаси маркази Қорақалпоғистон филиалининг 2019 йил
12 сентябрдаги 95-сон маълумотномаси). Натижада, минтақанинг турғун ривожланиши доирасидаги ва эпидемиялогик ўчоқлар тарқалиш прогнозларини ўтказиш бўйича Жанубий Оролбўйи чўл экотизимларини бошқариш дастурларини тузиш имконини берган.