Мамарахимов Бунёд Икрамовичнинг

докторлик диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

    I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ғўзанинг бирламчи уруғчилигини такомиллаштириш», 06.01.05–«Селекция ва уруғчилик» ихтисослиги (қишлоқ хўжалиги фанлари).

Талабгорнинг илмий ва илмий-педагогик фаолият олиб боришга лаёқати бўйича тест синовидан ўтгани ҳақида маълумот: /қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди/.

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: 30.09.2014/В2014.5.Qx114

Диссертация бажарилган муассаса номи: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети ва Андижон қишлоқ хўжалик институти, 16.07.2013.Qx.22.01.

Илмий маслаҳатчининг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Козубаев Шуҳрат Саттарджанович, қишлоқ хўжалик фанлари доктори.

Расмий оппонентлар: А.А.Нариманов, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори; С.М.Ризаева, биология фанлари доктори, профессор; Р.И.Сиддиқов, қишлоқ хўжалик фанлари доктори.

Етакчи ташкилот: Самарқанд қишлоқ хўжалик институти.

Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.

   II. Тадқиқотнинг мақсади. ғўзанинг бирламчи, суперэлита ва элита уруғларини етиштириш услубларини қиёсий баҳолаш, ҳамда маълумотларга компьютер дастури ёрдамида ишлов бериш орқали оригинал уруғларни етиштириш услубларини такомиллаштиришдан иборат.

   III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги. ғўза  навларининг оригинал уруғларини қайта етиштиришда ўзидан чанглатиш орқали якка танлашларнинг афзаллиги аниқланган ва мавжуд йўриқномага ўзгартиришлар киритилган;

селекцион навнинг оилалари ва якка танлов намуналарини ишончли тарзда баҳолашда учинчи маротаба дала кўриги ўтказишнинг самарадорлиги илмий асослаб берилган ва элита хўжаликларига жорий этилган, районлашган ва янги ғўза навларининг оригинал уруғлигини етиштиришда модал танлов услубининг самарадорлиги аниқланган;

илк бор уруғчиликда дала кўрикларини ўтказишда амалда қўлланиладиган морфологик белгиларга қўшимча мезонлар киритиш орқали оилалар ва ўсимликларни бракка чиқариш услуби такомиллаштирилган ва бирламчи уруғчилик ишларига татбиқ этилган;

I ва II-йилги уруғлик кўчатзорларидан терилган якка танлов ва оилавий терим намуналари толасини HVI тизимида баҳолаш учун синов намунасини олиш услуби ишлаб чиқилган;

биринчи марта уруғлик майдонларда навларни идентификациялаш, сертификациялаш ҳамда инспекцион назорат ўтказишнинг илмий асослари ишлаб чиқилган;

ғўзанинг 8, 10, 12-ҳосил шохларидан умумий пахта ҳосилининг 50-60-70% гача жамғарилиши терилган уруғлик пахтанинг навдорлигига ва сифатига таъсир этмаслиги ва уруғнинг таннархини камайтириш мумкинлиги исботланган;

юқори унувчанликка эга уруғликни ажратиб олиш учун чигитнинг нам шимиш кўрсаткичларининг ўзгарувчанлигини минимал даражасини инобатга олган ҳолда сараловчи машиналарга меъёр ўрнатиш исботланган;

элита ашёларининг кўплаб лаборатория таҳлилларини статистик қайта ишлаш асосида бракка чиқариш, танлаш, оригинал уруғларни тезкор ва ишончли баҳолаш имкониятини берувчи «Элита» компьютер дастури ишлаб чиқилган.

    IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:

Республикадаги мавжуд 80 та элита-уруғчилик хўжаликларида III-дала кўригини ўтказиш жорий қилинди. Элита хўжаликларида «Районлашган ва янги ғўза навларининг оригинал уруғларини етиштириш усули» ҳамда «Элита» компьютер дастурининг жорий этилиши натижасида йиллик иқтисодий самара 100 млн. сўмни ташкил этди.

Тадқиқот натижаларидан ишлаб чиқилган «модал танлови» услуби орқали оригинал уруғларни етиштиришда ғўзанинг кечпишар навларида умумий ҳосилга нисбатан 50 фоиз, ўртапишар навларда 60 фоиз ва тезпишар навларда эса 70 фоиз уруғлик пахта териб олиш жорий этилди. Бунда, ўртача 15 фоиз ортиқча уруғлик жамғарилиши, уруғлик майдонларининг 20 минг гектарга қисқартириши ва ушбу майдонлардан 20-21 минг тонна техник чигит жамғарилиши имкони яратилди ва иқтисод қилинган техник чигитни сотиш ҳисобидан иқтисодий самара ўртача 4,8  млрд. сўмни ташкил этди (Ўзбекистон Республикаси Қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги 16.11.2015 йил № 02/37-924-сон маълумотнома).