Shamsiev Akmal Sadirdinovichning

doktorlik dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

    I.Umumiy ma’lumotlar.

Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri: «Qator orasini mulchalab sug‘orish orqali g‘o‘zaning suv iste’molini maqbullashtirish», 06.01.02 – «Melioratsiya va sug‘orma dehqonchilik» (qishloq xo‘jalik fanlari).

Talabgorning ilmiy va ilmiy pedagogik faoliyat olib borishga layoqati bo‘yicha test sinovidan o‘tgani haqida ma’lumot: /qishloq xo‘jalik fanlari nomzodi/.

Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: 30.09.2014/B2014.5.Qx98.

Ilmiy maslahatchining F.I.Sh., ilmiy darajasi va unvoni: Bezborodov Aleksandr Germanovich, qishloq xo‘jalik fanlari doktori, dotsent.

Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Paxta seleksiyasi, urug‘chiligi va etishtirish agrotexnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti.

IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Paxta seleksiyasi, urug‘chiligi va etishtirish agrotexnologiyalari ilmiy-tadqiqot instituti, Tuproqshunoslik va agrokimyo ilmiy-tadqiqot instituti va Andijon qishloq xo‘jalik instituti, 16.07.2013.Qx/b.24.01.

Rasmiy opponentlar: Q.M.Mirzajonov, qishloq xo‘jalik fanlari doktori, professor; M.X.Xamidov, qishloq xo‘jalik fanlari doktori, professor; A.Isashev, qishloq xo‘jalik fanlari doktori, professor.

Yetakchi tashkilot: Toshkent davlat agrar universiteti.

Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.

    II. Tadqiqotning maqsadi: g‘o‘zanisuv va resurstejamkorqator orasini mulchalab sug‘orish texnologiyasini qo‘llash orqali maqbul sug‘orish tartibini ishlab chiqish va suv iste’molini maqbullashtirish hamda ishlab chiqarishga tavsiyalar berishdan iborat.

    III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:

ilk bor g‘o‘zani sug‘orish oldi tuproq namligi termostat-tarozi usuli bilan birga uning so‘rish bosimi dinamikasini aniq va tezkor usulda o‘lchash qurilmasi tenziometr yordamida aniqlangan hamda qator orasini qora polietilen plyonka va somon bilan mulchalab sug‘orishga asoslangan g‘o‘zani sug‘orish texnologiyasi ishlab chiqilgan;

tipik bo‘z tuproqlar sharoitida g‘o‘zaning o‘rta tolali Navro‘z navini va sho‘rlanishga moyil och tusli bo‘z tuproqlarda AN-Boyovut-2 navini qator orasiga qora polietilen va somon to‘shab sug‘orish natijasida yuqori samaradorlikka, ya’ni mavsumiy suv sarfi, yoqilg‘i moylash materiallarini tejalishiga hamda mo‘l va sifatli paxta hosili olishga erishilgan;  

qator orasini mulchalab sug‘orish natijasida tuproq namligining fizik bug‘lanishi kamayishi, uning suv-fizikaviy xossalarining yaxshilanishi, g‘o‘za er ustki qismining jadal o‘sib-rivojlanishi aniqlangan;

qator orasini mulchalashning tuproq haroratiga ijobiy ta’siri shuningdek, tuproq havosi tarkibi va uning kesimi bo‘yicha tarqalishi, tuproq mikroorganizmlarining faol guruhlari miqdori aniqlangan;

tuproq qatlamida g‘o‘zaning ildiz tizimi vazni, mikro va makroorganizmlar miqdori hamda tuproqning zichligi va namligi kabi omillariga  mos holda karbonat angidrid (SO₂) gazining emissiyasi bog‘liqligi aniqlangan;

turli tuproq-iqlim sharoitlarida qator orasini mulchalab sug‘orish texnologiyasi qo‘llanilganda g‘o‘zani sug‘orish tartibi va suv iste’molining nazariy asoslari xalqaro FAO–56 modelini moslashtirish orqali aniqlangan;

qator orasini mulchalab sug‘orish texnologiyasini qo‘llash orqali paxta etishtirishning iqtisodiy samaradorligiga ta’siri aniqlangan.

    IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:

Ilmiy-tadqiqot natijalari asosida g‘o‘zani suv va resurjtejamkor qator orasini qora polietilen plyonka bilan mulchalab sug‘orishning samarali texnologiyasi 2011–2014 yillar davomida respublikaning 13 ta tuproq-iqlim mintaqalari sharoitida jami 7,9 ming gektar paxta maydonda joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi 07.10.2015 y., 01/29-195-sonli ma’lumotnoma). Bunda, qator orasi qora polietilen plyonka bilan mulchalab sug‘orish  natijasida sug‘orish suvlari 25–30% foizga tejalgan, paxta hosildorligi gektariga 5–6 sentner oshgan, ko‘saklarni ochilishi 5–6 kunga tezlashgan, birinchi terim salmog‘i 8–10% ga oshgan, iqtisodiy samara gektariga o‘rtacha 220–240 ming so‘mni tashkil etgan.