Юлдашева Раъно Абдурашидовнанинг
фан доктори (DSc) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Чигитида (+)-госсипол миқдори юқори ҳамда қимматли хўжалик белгиларнинг ижобий мажмуасига эга бўлган ғўза навлари селекцияси”, 06.01.05–Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2017.2.DSc/Qх 56.
Илмий маслаҳатчи: Намазов Шадман Эргашович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат аграр университети, DSc.27.06.2017.Qx.13.01.
Расмий оппонентлар: Эргашов Ибрагим Ташкентович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Мамарахимов Бунёд Икрамович, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори; Ризаева Сафия Мамедовна, биология фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўсимликшунослик илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: экологик-географик ва генетик узоқ чатиштириш орқали яратилган дурагайлар чигитидаги (+)-госсипол миқдори ҳамда хўжалик учун қимматли белгиларнинг ирсийланиши, ўзгарувчанлиги, шаклланиши ва корреляциясининг таҳлили асосида ушбу белгиларнинг ижобий мажмуасига эга, генетик жиҳатдан бойитилган ғўза навлари ва селекцион ашёларини яратиш ҳамда чигитидан паррандалар рационида озуқа сифатида фойдаланиш имкониятларини ўрганишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
АҚШ намуналарига хос чигитдаги юқори (+)-госсипол миқдорининг F1  авлодда доминант тарзда ирсийланиши, F2-F3 авлодларда белги бўйича ижобий трансгрессия юз бериши ҳамда чигитида (+)-госсипол миқдори ва хўжалик учун қимматли белгиларнинг юқори ижобий мажмуасига эга бўлган ўсимликларни танлаш асосида ушбу белгилар бўйича қимматли селекцион ашёлар яратилган;
юқори авлод ғўза дурагайлари чигитидаги (+)-госсипол миқдори ва хўжалик учун қимматли белгиларнинг шаклланиш ҳамда барқарорлашув жараёнини таҳлил қилиш асосида ушбу белгиларнинг аксарияти F4–F8 авлодларда барқарорлашиши асосланган;
яратилган дурагайлар чигитидаги (+)-госсипол миқдори билан айрим хўжалик учун қимматли белгилар ўртасидаги корреляцион боғлиқликлар асосан кучсиз салбий ва кучсиз ижобий эканлиги аниқланган;
юқори авлод дурагайлари ўсимликларида эркин аминокислоталар миқдорининг ошиши вилт касаллигига бардошлилиги юқори бўлишига ижобий таъсир кўрсатиши аниқланган;
таркибида умумий ва (+)-госсипол миқдори турлича бўлган чигитдан бройлер жўжаларнинг озуқа рационига қўшишнинг патологик таъсирини ўрганиш асосида (+)-госсипол миқдори 92% ва умумий госсиполи 0,02% бўлган чигитдан тайёрланган кунжарадан 5% ва 10% миқдорда дастлабки 3 ҳафта мобайнида жўжаларнинг озуқа рационига қўшиб боқишдан тайёрланган жўжа гўшти биокиёвий ва бактериологик кўрсаткичлари бўйича соғлом жўжа гўштига мос келиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
Ғўза генетикаси ва селекцияси борасидаги илмий тадқиқотлар натижалари асосида:
ўрта толали ғўзанинг “С-7306” нави яратилиб, мазкур навга Адлия вазирлиги ҳузуридаги Интеллектуал мулк агентлиги томонидан патент (26.11.2019й. NAP 00248) олинган ва 2019 йилда Қишлоқ хўжалиги экинлари навларини синаш марказига қарашли Тошкент вилояти Юқори-Чирчиқ нав синаш участкасида грунтназорат синовидан ўтказилиб, давлат нав синаш шаҳобчаларида бошланғич ашё сифатида амалий селекция жараёнларига татбиқ этилган (Қишлоқ хўжалик экинлари навларини синаш марказининг 2019 йил 11 декабрдаги 02/020-4190-сон маълумотномаси). Натижада навнинг навдорлиги 97% ни ташкил этган.
ўрта толали ғўзанинг чигити таркибида (+)-госсипол миқдори юқори бўлган, Verticillium dahliae Kleb.га бардошли, ҳосилдор, тезпишар, тола чиқими юқори бўлган “С-7301” ва “С-7306” навлари Сирдарё вилоятининг Мирзаобод, Оқ олтин туманлари, Сурхондарё вилояти Шўрчи тумани ҳамда Тошкент вилояти Юқори-Чирчиқ нав синаш участкасида жорий этилган (Қишлоқ хўжалик экинлари навларини синаш Марказининг 2019 йил 11 декабрдаги 02/020-4190-сон маълумотномаси). Натижада дастлабки уруғ кўпайтириш хўжаликларида нав бўйича 3-5 ц/га қўшимча ҳосил олинган ва рентабеллик даражаси 25-30 фоизга етказилган;
“С-7301” нави 2019 йилда Сирдарё вилояти Мирзаобод туманидаги “Mirzaobod universal trade cluster” МЧЖ пахтачилик кластерининг 12 гектар майдонида экилган (Қишлоқ хўжалик экинлари навларини синаш марказининг 2019 йил 11 декабрдаги 02/020-4190-сон маълумотномаси). Натижада жами 118 т уруғлик пахта ҳосили етиштирилиб, ушбу уруғлик пахтадан 65 т, яъни 2020 йилда 1300 гектарга етадиган уруғлик чигит олишга эришилган;
экологик-географик узоқ дурагайлаш услублари орқали яратилган Т-421/34, Т-225/34 ва Т-960-70 тизмалари амалий селекция жараёнига татбиқ этилган (Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2019 йил 11 декабрдаги 02/020-4190-сон маълумотномаси). Натижада андоза “С-6524” навига нисбатан 4,5–5,0 ц/га юқори ҳосилдорликка ва 2–3 кунга тезпишарликка эришилган.