Норов Абдисаит Мурадовичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар:
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Ўзбек лингвистикасининг компьютерга йўналтирилган моделлари», 05.01.04 – Ҳисоблаш машиналари, мажмуалари ва компьютер тармоқларининг математик ва дастурий таъминоти (техника фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2019.4.PhD/T687.
Илмий раҳбар: Арипов Мерсаид, физика-математика фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Қарши давлат университети.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент ахборот технологиялари университети, DSc.13/30.12.2019.T.07.01.
Расмий оппонентлар: Мусаев Муҳаммаджон Маҳмудович, техника фанлари доктори, профессор; Ҳакимов Муфтоҳ Ҳамидович, техника фанлари номзоди, доцент.
Етакчи ташкилот: Тошкент давлат техника университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади
ўзбек лингвистикасининг матнни автоматик таҳрир ва интеллектуал таҳлил қилишга оид компьютерга йўналтирилган моделлари, лингвистик базалари, алгоритмлари ва дастурий мажмуасини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
табиий тилларни автоматик таҳрирлашга оид Лян-Кнут алгоритмидан фойдаланган ҳолда ўзбек тилидаги полисиллабик сўзлар учун автоматик бўғин ажратиш ва бўғин кўчириш усуллари ҳамда алгоритмлари ишлаб чиқилган;
ўзбек тилидаги гапларнинг семантик-синтактик тузилмалари ва сўзларнинг фонетик хоссаларига кўра матн бирликларига оид лингвистик базалар яратилган ва тил объектларининг лингвистик моделлари ишлаб чиқилган;
ўзбек тилининг орфографик, грамматик ва фонетик қоидаларига биноан матнни автоматик таҳрир ва интеллектуал таҳлил қилишга оид лингво-математик моделлар яратилган;
ўзбек лингвистикасининг матнни автоматик таҳрир ва интеллектуал таҳлил қилишга оид лингвистик ва лингво-математик моделлари асосида интерфаол дастурий воситалар учун алгоритмлар ишлаб чиқилган ва дастурий мажмуа яратилган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
Ўзбек лингвистикасининг компьютерга йўналтирилган моделлари, автоматик матн таҳрири ва таҳлилига оид транслитерация, бўғин ажратиш, бўғин кўчириш, фонетик таҳлил қилиш усуллари ва алгоритмларига асосланган «Матнни автоматик таҳрирлаш» дастурий мажмуаси негизида:
табиий тилларни автоматик таҳрирлашга оид Лян-Кнут алгоритмидан фойдаланган ҳолда ўзбек тилидаги полисиллабик сўзлар учун автоматик бўғин ажратиш ва бўғин кўчириш усуллари ва алгоритмлари, гапларнинг семантик-синтактик тузилмалари ва сўзларнинг фонетик хоссаларига кўра ишлаб чиқилган лингвистик базалар ва лингвистик моделлар, матнни автоматик таҳрирлашга оид лингво-математик моделлар асосида яратилган «Smart Transliteration» ва «Sillabema» дастурлари Қашқадарё вилояти Ахборот ва оммавий коммуникациялар бошқармаси ҳузуридаги «Насаф» нашриётига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлигининг 2019 йил 13 декабрдаги 06-5191-сонли маълумотномаси). Натижада, нашрий материаллар матнини таҳрир қилиш бўйича нашриёт умумий иш фаолиятининг фойдали иш коэффициенти 7-9 фоизга ошган;
ўзбек тилининг орфографик, грамматик, фонетик қоидаларига биноан матнни автоматик таҳрирлаш ва интеллектуал таҳлил қилишга оид лингвистик ва лингво-математик моделлар ҳамда интерфаол дастурий воситалар учун ишлаб чиқилган алгоритмлар асосида яратилган «Ўзбекча сўзларнинг фонетик таҳлилига оид дастурий таъминот», «Sillabema» ва «Smart Transliteration» дастурлари Навоий вилояти «Дўстлик байроғи» ва «Знамя дружбы» газеталари таҳририяти давлат корхонасига жорий қилинган (Ўзбекистон Республикаси Президенти Администрацияси ҳузуридаги Ахборот ва оммавий коммуникациялар агентлигининг 2019 йил 13 декабрдаги 06-5191-сонли маълумотномаси). Натижада, нашрий материаллар матнини таҳлил қилиш бўйича таҳририят умумий иш фаолиятининг фойдали иш коэффициенти 11-13 фоизга ошган.