МАХКАМОВ Отабек Мухтаровичнинг

докторлик диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

    I. Умумий маълумотлар.

Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри: «Солиқ ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бўйин товлашнинг жиноят-ҳуқуқий ва криминологик жиҳатлари», 12.00.08 – Жиноят ҳуқуқи. Ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш. Криминология. Жиноят-ижроия ҳуқуқи (юридик фанлар).

Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: 30.09.2014/B2014.3-4.Yu11.

Талабгорнинг илмий ва илмий-педагогик фаолият олиб боришга лаёқати бўйича тест синовидан ўтгани ҳақида маълумот: 2013 йил 31 октябрь, LA 0001089.

Илмий маслаҳатчининг Ф.И.Ш., илмий даражаси ва унвони: Зуфаров Рустам Ахмедович, юридик фанлар доктори, профессор.

Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат юридик университети.

ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент давлат юридик университети, 16.07.2013.Yu.26.01.

Расмий оппонентлар: Р.Кабулов, юридик фанлар доктори, профессор; А.Г.Закирова, юридик фанлар доктори, профессор; А.А.Мирзаев, юридик фанлар доктори.

Етакчи ташкилот: Бердақ номидаги Қорақалпоқ давлат университети.

Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.

    II. Тадқиқотнинг мақсади: солиқ ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бўйин товлаш билан боғлиқ ҳуқуқий муносабатларни комплекс таҳлил қилиш, назарий ва амалий жиҳатларини ўрганиш асосида аниқланган муаммоларнинг ечимини топиш, жиноят қонуни тегишли нормаларини такомиллаштириш ва уни қўллаш амалиёти самарадорлигини ошириш йўлларини топишдан иборатдир.

    III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:

солиқ ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бўйин товлашнинг ижтимоий хавфлилик даражаси ва хусусиятини белгиловчи фуқароларнинг қонунда белгиланган солиқлар ва маҳаллий йиғимларни тўлаш мажбуриятининг бажарилмаслиги; солиқ ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бўйин товлашнинг молиявий муаммолар туғилишига сабаб бўлиши; солиқ ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бўйин товлаганлар ва қонунга амал қиладиган солиқ тўловчилар ўртасидаги инсофли рақобатнинг бузилиши; кўпинча бошқа турдаги ижтимоий хавфли қилмишлар билан бирга содир этилиши каби омиллар асосланган;

соҳага оид иқтисодиёти ривожланган мамлакатлар ва миллий қонунчилик нормалари қиёсий таҳлил этилган, улардаги илғор, ўзини оқлаган юридик тажрибани мамлакатимизда қўллаш ва шу муносабат билан ҳуқуқий коллизияларни бартараф этиш ва тадбиркорлик фаолияти учун қулай шароит яратиш бўйича таклифлар асослантирилган;

Жиноят кодекси 184-моддаси, 1-қисми диспозицияси танқидий таҳлил этилган ва у амалда қўлланилганда тегишли солиқ қонунчилиги нормалари билан узвий боғланиш функциясини бажара олмаслиги асосланган ва уни бартараф этиш бўйича илмий ечимлар таклиф этилган;

шахсни солиқ ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бўйин товлагани учун бир неча марта жавобгарликка, яъни ҳам молиявий, ҳам жиноий жавобгарликка тортилишнинг олдини олиш бўйича илмий асосланган тавсиялар ишлаб чиқилган;

илк бор солиқ ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бўйин товлашда фойдаланиладиган усуллар (алдаш, сохталаштириш, ҳужжатларга нотўғри маълумотларни киритиш) классификация қилинган;

ушбу қилмишларнинг асосий сабабларидан бири сифатида солиқ қонунчилигининг ўзгарувчанлиги ва солиқ тўловчиларнинг етарли маълумотларга эга эмаслиги ҳақидаги илмий нуқтаи назарлар янги далиллар асосида такомиллаштирилган;

солиқ ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бўйин товлаган шахсларга биринчи марта криминологик тавсиф берилган. Унга кўра, мазкур жиноятни содир этганларни 30–50 ёшга тўлган, маълумоти олий ёки ўрта махсус, мулк шаклидан қатъи назар тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи, енгил йўл билан бойлик орттиришга интилувчан, бир гуруҳ шахслар таркибида жиноятни содир этган жиноятчи шахслар экани асосланган;

ушбу жиноятларнинг олдини олиш бўйича илмий қарашлар янги: ахлоқий-руҳий, сиёсий, ижтимоий-иқтисодий ва ташкилий-бошқарув омиллар асосида такомиллаштирилган.

    IV. Диссертацияни амалиётга жорий этилган илмий натижалари.Илмий ишнинг натижаларидан қуйидагиларда фойдаланилган:

Ўзбекистон Республикаси Солиқ кодексининг 12-, 106-, 108-моддалари, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг 174-моддаси ва Жиноят кодексининг 45-, 179-, 184-, 189-моддаларига ўзгартиш ва қўшимчалар киритиш юзасидан таклифлар Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан «Ўзбекистон Республикаси Жиноят, Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги ва Солиқ кодексларига қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш тўғрисида»ги қонун лойиҳалари ишлаб чиқилишида фойдаланилган (2015 йил 16 январдаги 10/5-38-сон маълумотнома). Таклифларнинг амалга оширилиши мамлакатимизда ишбилармонлик муҳитини яхшилашга, ижтимоий адолатни таъминлашга, солиқ интизомига риоя қилинишини кучайтиришга ва солиқ ёки бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бўйин товлашнинг олдини олишга хизмат қилади.

Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг «Солиқлар ва бошқа мажбурий тўловларни тўлашдан бўйин товлаганлик учун жавобгарликка оид қонунчиликнинг судлар томонидан қўлланилиши тўғрисида»ги қарорининг қуйидаги йўналишларида фойдаланилган:

«солиқлар тўланмагани оқибатида етказилган моддий зарар миқдорини синчиклаб аниқлашлари, бунда ЖК 184-моддаси, мазмунига кўра, шахс томонидан яширилган ёки камайтириб кўрсатилган солиқ солинадиган объектнинг катталиги (қиймати) эмас, балки фақат тўланиши лозим бўлган солиқлар суммаси (солиққа оид ҳуқуқбузарлик учун қўлланилган молиявий санкция (жарима ва пеня) суммаларини қўшмаган ҳолда) тушунилиши лозимлиги» (5-банд);

«шахснинг қилмишида солиқларни тўлашдан бўйин товлашга нисбатан тўғри қасд (ЖК 21-моддаси) мавжудлиги исботланган бўлиши шартлиги» (6-банд);

«шахснинг ҳаракатларида солиқларни тўлашдан такроран бўйин товлаш белгиси мавжудлиги масаласини ҳал этишда Жиноят кодексининг 32-моддасида кўрсатилган талаблардан келиб чиқиш лозимлиги» (12-банд) Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумида инобатга олинган (2015 йил 30 январдаги 11-24-15-сон маълумотнома) ва амалиётга татбиқ қилинган. Таклифлар қонунларни амалиётда қўллаш кўникмаларига ижобий таъсир кўрсатади, иқтисодиёт соҳасидаги жиноятларни муайян даражада камайишига, солиқ ёки бошқа мажбурий тўловларнинг бюджетга тушишига кўмаклашади.