Sultonova Dilbar Azamat qizining
 falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar:
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Gippokampal sklerozli mezial chakka epilepsiyasining klinik-nevrologik va biokimyoviy jihatlari», 14.00.13 – Nevrologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.3.PhD/Tib3820.
Ilmiy rahbar: Azizova Ra’no Bahodirovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent davlat tibbiyot universiteti, DSc.04/05.05.2023.Tib.30.04.
Rasmiy opponentlar: Tadjiev Mirxotam Mirxashimovich, tibbiyot fanlari doktori, dotsent; Qilichev Ibodulla Abdullaevich, tibbiyot fanlari  doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
Dissertatsiyaning yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik. 
II.Tadqiqotning maqsadi: gippokampal sklerozli mezial chakka epilepsiyasining klinik-nevrologik,biokimyoviy xususiyatlarini o‘rganish va prognostik biomarkerlarini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
HARNESS-MRT bayonnomasida aniqlangan gippokampal skleroz og‘irlik darajasi bemorlarning kognitiv (MoCA) va emotsional (HADS-xavotirlanish) ko‘rsatkichlari va EEGda fon ritmining sekinlashuvi va asosan uyquda qayd etiladigan epileptiform o‘zgarishlarni belgilovchi yetakchi omil ekanligi isbotlangan;
MMP-9 konsentratsiyasining oshishi HARNESS-MRTda qayd etilgan gippokampal skleroz darajasining kuchayishi bilan ishonchli bog‘liq bo‘lib, uning gippokampal to‘qima shikastlanishini aks ettiruvchi biokimyoviy diagnostik marker sifatidagi ahamiyati aniqlangan;
gippokampal sklerozli mezial chakka epilepsiyasini erta tashxislash uchun anamnezdagi dastlabki jarohat va febril xurujlar, shuningdek xurujning preiktal, iktal va postiktal davrlarida kuzatiluvchi semiologik belgilarning tahliliga asoslangan klinik-diagnostik mezon ishlab chiqilgan;
klinik-semiologik, neyrovizualizatsion va biokimyoviy ko‘rsatkichlarni kompleks tahlil qilish asosida gippokampal sklerozli mezial chakka epilepsiyasini erta aniqlash va xavf darajasini baholash bo‘yicha prognostik model ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi:
gippokampal sklerozli mezial chakka bo‘lak epilepsiyasining klinik semiologik, kognitiv-psixologik, biokimyoviy, instrumental-diagnostik xususiyatlarini kompleks tashxislash bo‘yicha olingan natijalar asosida:
birinchi ilmiy yangilik: HARNESS-MRT da aniqlangan gippokampal skleroz og‘irlik darajasi bemorlarda kognitiv (MoCA) va emotsional (HADS) buzilishlar, shuningdek EEGda fon ritmining sekinlashuvi va uyqudagi epileptiform faollikni belgilovchi yetakchi omil ekanligi isbotlanganligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2025-yil 24-fevralda 0225/478t-son bilan tasdiqlangan «Gippokampal sklerozli mezial chakka epilepsiyasining HARNESS bayonnomasi bo‘yicha erta radiologik tashxislash usuli» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga kiritilgan bo‘lib, ular Navoiy viloyat Xatirchi tuman tibbiyot birlashmasi (18.03.2025 yildagi 1094-5-TB/2025-son buyrug‘i), hamda “M-Clinic” Ko‘p tarmoqli Tibbiyot Markazi (18.03.2025 yildagi 12-P/1-son buyrug‘i) bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: olingan ma’lumotlar asosida kasallik semiologik belgilari aniqlanib, GS-MChBE mavjud bemorlarni kasallik rivojlanishini erta davrlarda aniqlash imkonini beradi. Klinik amaliyotda tashxis qo‘yish jarayonida shifokorlarga yordam berish bilan birga, bemorlarga erta va maqsadli davo choralarini ko‘rish imkonini berdi. Bu kabi yondashuvlar bemorning hayot sifatini yaxshilash, shifokorlarga tashxis va davo jarayonida aniq yo‘nalish berish, sog‘liqni saqlash tizimida samarali tibbiy xizmat ko‘rsatish imkoniyatlarini kengaytirish nuqtai nazaridan muhim ijtimoiy ahamiyat kasb etdi. Iqtisodiy samaradorligi: iqtisodiy samaradorlikklinik semiologik belgilarni aniqlanishi bilan bemorlarga yondashuv 1 nafar bemor uchun o‘rtacha qiymati 2000000 so‘m bo‘lgan xarajatni talab qiluvchi tashxislash chora-tadbirlariga ketadigan o‘rtacha yillik davolash xarajatini  oldini olishga olib keladi. Xulosa: tashxis aniqligini oshirish, davo samaradorligini ko‘tarish va ortiqcha tibbiy xizmatlarga ehtiyojni kamaytirish orqali 30 nafar bemor uchun umumiy iqtisodiy foyda 60000000 so‘mni tashkil etdi. Bu natijalar, ishlab chiqilgan usulning sog‘liqni saqlash tizimida moliyaviy jihatdan maqbul va amaliy samaraga ega ekanini tasdiqlaydi; 
ikkinchi ilmiy yangilik: MMP-9 miqdorining ortishi HARNESS-MRTda aniqlanadigan gippokampal skleroz kuchayishi bilan uzviy bog‘liq ekani va uning to‘qima shikastlanishini ko‘rsatuvchi biokimyoviy marker ekanligi bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2025-yil 24-fevralda 0225/478t-son bilan tasdiqlangan «Gippokampal sklerozli mezial chakka epilepsiyasining HARNESS bayonnomasi bo‘yicha erta radiologik tashxislash usuli» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga kiritilgan bo‘lib, ular Navoiy viloyat Xatirchi tuman tibbiyot birlashmasi (18.03.2025 yildagi 1094-5-TB/2025-son buyrug‘i), hamda “M-Clinic” Ko‘p tarmoqli Tibbiyot Markazi (18.03.2025 yildagi 12-P/1-son buyrug‘i) bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: EEG da chakka epilepsiyasi uchun xos belgilarni bilish, HARNESS-MRT orqali gippokamp sklerozini aniqlash kasallikni boshqa epilepsiya turlaridan farqlash va erta muddatlarda tashxis qo‘yish imkonini berib, davolash erta boshlanadi, xurujlar soni va og‘irligi kamayadi. MTS darajasi va kognitiv va xavotir holatlari orasidagi bog‘liqlikni bilgan holda bemorlarda psixonevrologik asoratlar oldini olish mumkin. Bemorning ijtimoiy hayotda qatnashish qobiliyati uzoqroq saqlanishi esa uning psixologik holatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi hamda ijtimoiy adaptasiya jarayonini engillashtirdi. Iqtisodiy samaradorligi: EEG belgilari va HARNESS-MRT da MTS og‘irlik darajasiga ko‘ra har bir bemorga differensial yondashuv orqali klinik-diagnostik ko‘rsatkichi salbiy tashxislash chora tadbirlari proftlaktikasiga xamda kognitiv buzilishlar profilaktikasi orqali bir nafar bemorga yiliga o‘rtacha 2800000 so‘m iqtisodiy tejamga olib keladi. Xulosa: EEG natijalari,HARNESS-MRT bayonnomasi asosida qilingan bosh miya MRT si natijalarini tahlil qilish orqali gippokampal sklerozni erta bosqichda aniqlash va har bir bemorlarga differensiallashgan olib borish taktikasini qo‘llash sog‘liqni saqlash tizimida iqtisodiy yukni kamaytirishga xizmat qilishini tasdiqlaydi;
uchinchi ilmiy yangilik: gippokampal sklerozli mezial chakka epilepsiyasini tashxislash uchun anamnezdagi dastlabki jarohat va febril xurujlar, shuningdek xurujning preiktal, iktal va postiktal davrlarida kuzatiluvchi semiologik belgilarning tahliliga asoslangan klinik-diagnostik mezon bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2025-yil 24-fevralda 0225/478t-son bilan tasdiqlangan «Gippokampal sklerozli mezial chakka epilepsiyasining HARNESS bayonnomasi bo‘yicha erta radiologik tashxislash usuli» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga kiritilgan bo‘lib, ular Navoiy viloyat Xatirchi tuman tibbiyot birlashmasi (18.03.2025 yildagi 1094-5-TB/2025-son buyrug‘i), hamda “M-Clinic” Ko‘p tarmoqli Tibbiyot Markazi (18.03.2025 yildagi 12-P/1-son buyrug‘i) bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: biokiyoviy taxlil yordamida qon zardobida matriks metalloproteinaza miqdorining,EEG va MRT bilan uyg‘un korrelyasiya  aniqlanishi GS-MChBEga invaziv bo‘lmagan usul orqali tashxis qo‘yish subektivligini kamaytirib, aniqligini oshiradi, bemorlarni individual olib borish taktikasini yaxshilashga yordam beradi. Iqtisodiy samaradorligi: MMP-9 konsentrasiyasini qo‘llash orqali gippokampal skleroz og‘irligini baholash uchun o‘rtacha yiliga 1500000 so‘m mablag‘ni tejash imkonini beradi. Bu diagnostik samaradorlik, keraksiz xarajatlar va vaqtni qisqartirish orqali ta’minlanadi. Umumiy hisobda, MMP-9 konsentrasiyasini qo‘llash orqali 30 nafar bemor uchun umumiy iqtisodiy samara taxminiy 45000000 so‘mni tashkil etgan. Ushbu natijalar, mazkur usulning nafaqat klinik, balki moliyaviy jihatdan ham maqbul echim ekanini ko‘rsatadi. Xulosa: MMP-9 ni gippokampal sklerozli mezial chakka bo‘lak epilepsiyali bemorlar periferik qon zardobida tekshirishni  klinik diagnostik amaliyotga joriy etilishi bemorlar uchun yuqori samarador, xavfsiz va iqtisodiy jihatdan maqbul tashxis usuli sifatida o‘zini namoyon etmoqda. MMP-9 nafaqat diagnostik balki prognostik biomarker sifatida ham amaliy ahamiyatga ega.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: klinik-semiologik, neyrovizualizatsion va biokimyoviy ko‘rsatkichlarni kompleks tahlil qilish asosida gippokampal sklerozli mezial chakka epilepsiyasini erta aniqlash va xavf darajasini baholash bo‘yicha prognostik model bo‘yicha takliflar Toshkent tibbiyot akademiyasi Muvofiqlashtiruvchi ekspert kengashi tomonidan 2025-yil 24-fevralda 0225/478t-son bilan tasdiqlangan «Gippokampal sklerozli mezial chakka epilepsiyasining HARNESS bayonnomasi bo‘yicha erta radiologik tashxislash usuli» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga kiritilgan bo‘lib, ular Navoiy viloyat Xatirchi tuman tibbiyot birlashmasi (18.03.2025 yildagi 1094-5-TB/2025-son buyrug‘i), hamda “M-Clinic” Ko‘p tarmoqli Tibbiyot Markazi (18.03.2025 yildagi 12-P/1-son buyrug‘i) bilan amaliyotiga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: taklif qilingan diagnostik algoritm qo‘llanganda subektiv qarorlar o‘rniga modellashtirilgan algoritm asosida qarorlar qabul qilinadi bu esa diagnostik xatolarni kamaytiradi va GS-MChBEni boshqa epilepsiyalardan ishonchli farqlash va individual davolash imkonini beradi. Bu esa tibbiy xizmat sifatini oshirishga xizmat qildi. Iqtisodiy samaradorligi: ko‘p omilli matematik model va klinik-biomarkerli prognozlash algoritmini amaliyotga joriy qilish orqali 1 nafar bemor uchun yiliga taxminan 3300000 so‘m iqtisodiy samaraga erishish mumkin. Bu diagnostik aniqlik, xurujlarni kamaytirish, kognitiv funksiyalarni saqlash va ortiqcha xarajatlarni kamaytirish hisobiga yuzaga chiqadi. Xulosa: muvofiqlashtirilgan tashxis usuli bemorlarning umumiy holatini barqarorlashtirishi va zarur davo usulini tanlash natijasida ularning stasionar sharoitdagi davolanish ehtiyoji kamaydi,ba’zan xurujlardan butunlay xolos bo‘ladi. Bu esa shifoxonadagi yuklamani engillashtiradi va tibbiy resurslarni tejash imkonini berdi.