Маткаримова Дилноза Баходировнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи): “Жун маҳсулотларини куяга қарши пардозлаш технологиясини ишлаб чиқиш” мавзусидаги диссертация ишини 05.06.02 – “Тўқимачилик материаллари технологияси ва хомашёга дастлабки ишлов бериш” (техника фанлари)
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.1.PhD/T5400.
Илмий раҳбар: Исламова Зулайҳо Шухратовна, техника фанлари фалсафа доктори (PhD), доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тошкент тўқимачилик ва енгил саноат институти, DSc.03/30.12.2019.Т.08.01.
Расмий оппонентлар: Aвазов Комил Рахматович, техника фанлари доктори, профессор; Aбдумавлянова Mамура Kасимовна, кимё фанлари номзоди, профессор.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон табиий толалар илмий тадқиқот институти
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Индивидуал пилла чувиш дастгоҳини яратиш ва сифатли хом ипак олиш технологиясини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
биринчи марта тўқимачилик саноати учун ишлатиб бўлмайдиган маҳаллий дағал жун толаларини терининг топологик тузилиши бўйича самарали қирқиш асосида навларга ажратилган ҳолда, уларни бўяш-пардозлаш жараёнларида куябардош хосса берувчи махсус биологик фаол моддалар билан бўяш ва якуний пардозлашнинг бирлаштирилган технологияси ишлаб чиқилган;
Lamiáceae ўсимлигини екстраксия қилиш орқали “Linalool” ва “Linalil asetat”бирикмаларини ажратиш, ажратилган фраксияларни жун кератин макромолекулаларини куя личинкаларидан химоя қилиши исботланган;
жун тола ва унинг асосидаги матоларни куяга қарши хосса беришда табиий бўёвчи моддалар билан лейкокислотали усулда бўяш-пардозлаш орқали ранг ёрқинлиги ва ранг тусини сақловчи бирлаштирилган технологияси ишлаб чиқилган;
жун толаларига куяга қарши хосса бериш ва актив бўёвчи моддалар билан бир еритмали усулда ишлов бериш орқали кератин деструксиясининг камайиши ва колористик кўрсаткичларининг ўзгармаслиги газхроматографияси ва спектроколориметрия таҳлиллар асосида аниқланган;жунга куяга қарши хосса бериш ва актив бўёвчи моддалар билан бир эритмали усулда ишлов бериш орқали кератин деструксиясининг камайиши ва колористик кўрсаткичларининг ўзгармаслиги физик-кимёвий ва физик-механик таҳлиллар бўйича исботланган;
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Жун маҳсулотларини куяга қарши пардозлаш технологиясини ишлаб чиқиш бўйича олинган илмий натижалар асосида:
жун-тўқимачилик материаллари ва маҳсулотлари учун куядан ҳимояловчи ва бўяш учун таркибга Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги ҳузуридаги интелектуал мулк марказининг фойдали моделга патенти (IAP 7972, 2024 й.) олинган. Натижада жун ва унинг асосидаги материалларни бўяш-пардозлаш жараёнларида куяга қарши пардозлашнинг бирлаштирилган технологияси ишлаб чиқилган;
дағал жун берувчи қўйларни тери топографик қисми бўйича қирқимининг оптимал усули “Темирчи” фермер хўжалигида амалиётга жорий этилган (“Ўзтўқимачиликсаноат” уюшмасининг 12 август 2025 йил №02/25-1957 сонли маълумотномаси). Натижада ҳар йили 37586 тонна ҳосил бўладиган жун хом ашёсини тери топологик қисми бўйича қирқиш орқали толани қалинлиги ва узунлиги бўйича ўртача 70% дағал жун, 25% ярим дағал, 5% ингичка жун этиштириш имкониятига эришилган.
жун маҳсулотларини бўяш жараёнида ва куядан ҳимоя қилишнинг бирлаштирилган технологиялари “Ёдгорлик-Автогаз” МЧЖ ва “WOOL TEKS INTER” корхонасида амалиётга жорий этилган (“Ўзтўқимачиликсаноат” уюшмасининг 12 август 2025 йил №02/25-1957 сонли маълумотномаси). Натижалар дағал жунни актив ва табиий бўёвчи моддалар билан бўяш-пардозлаш жараёнларини биргаликда олиб бориш орқали жараён давомийлигини 40,7% га, шунингдек куяга қарши хосса беришда биопарчаланувчан пепилент моддани қўллаш орқали оқава сувларнинг сарарланишини 59,1% га камайтириш имконини берган.