Xamzaxo‘jaev Asrorxo‘ja Axrorxo‘ja o‘g‘lining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar. Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan tarmog‘i nomi): «Ikkilamchi organik xomashyolari asosida yuqori sorbsion materiallar olish va ularning adsorbsion xossalarini o‘rganish», 02.00.11 – Kolloid va membrana kimyosi (kimyo fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.4.PhD/K902.
Ilmiy rahbar: Payg‘amov Raximjon Abdukayumovich, kimyo fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD), dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasalar nomi: Qo‘qon davlat universiteti
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Qo‘qon davlat universiteti, PhD.03/08.05.2025.K/T.130.04.
Rasmiy opponentlar: Mamataliev Nozimjon Nimadjanovich, kimyo fanlari doktori; Abdulxaev Tolibjon Dolimjonovich, kimyo fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Toshkent kimyo-texnologiya instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik. 
II. Tadqiqotning maqsadi: ikkilamchi organik xomashyolar asosida termik va kimyoviy faollashtirishni amalga oshirish, ularning tuzilishi va adsorbsion xususiyatlarini aniqlashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ikkilamchi organik xomashyolar asosida uglerodli adsorbentlar olish jarayonida karbonizatsiya harorati va kimyoviy faollashtiruvchi modda (KOH) miqdorining g‘ovakli tuzilishga ta’siri tizimli ravishda o‘rganildi, 1:20 % konsentrasiya nisbatda olingan namunalar eng yuqori darajada sirt maydoni (600-880 m2/g) hamda mikrog‘ovaklarning rivojlanishi bilan ajralib turishi isbotlangan;
avtomashina shinasi va melaminlangan qog‘oz chiqindisidan olingan uglerodli adsorbentlarning termik barqarorligi va faollantirish jarayonidan keyin bo‘ladigan fizik-kimyoviy o‘zgarishlar IQ-spektroskopiya, XRD, TG/DTA va SEM tahlil usullari yordamida aniqlangan;
ilk bor melaminlangan qog‘oz xomashyosi asosida olingan uglerodli adsorbentlarning sirt maydoni, g‘ovaklar hajmi va taqsimoti, funksional guruhlarining mavjudligi shuningdek, ularning tuzilishi va tekstura parametrlari aniqlangan;
olingan uglerodli adsorbentlarning noorganik va organik birikmalarni adsorbsiyalash qobiliyatini, adsorbsiyaning maksimal sig‘imini, sirt maydoni, g‘ovak hajmi va taqsimoti, adsorbsiya mexanizmlari ilmiy asoslab berilgan;
neft sanoati chiqindi suvlarida sinovdan o‘tkazilgan uglerodli adsorbentlar hona haroratida moy va neft mahsulotlarini 87-88 %, fenol birikmalarini 85-86 % gacha, mineral aralashmalar va suvda erigan yog‘lar miqdori esa 90-97 % gacha tozalagan. Bu jarayonda suv–organik faza chegarasida molekulalarning tezkor diffuziyalanishi va adsorbsiyasi hisobiga organik ifloslantiruvchi zarrachalarni yutilishi ilmiy jihatdan asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Termik va kimyoviy faollashtirilgan uglerodli adsorbentlar olish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
ikkilamchi organik xomashyolar asosida termik faollashtirilgan ko‘mir adsorbentlari olish usuli ishlab chiqilgan va ularni qo‘llash usullari “Fargʼona neftni qayta ishlash zavodi” MChJ ning “2026-2030 yillarda amaliyotiga joriy etiladigan istiqbolli ishlanmalari ro‘yxati”ga kiritilgan (“Farg‘ona neftni qayta ishlash zavodi” MChJning 2025 yil 10 sentyabrdagi 15/116-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, suv tarkibidagi moy va neft mahsulotlarini 55–62 %, fenollarni 59–68 %, og‘ir metall ionlarini 74–83 %, sulfidli birikmalarni 81–87 %, ammiak va ammoniyni esa 75–81 % gacha tozalash imkonini beradi;
termik va kimyoviy faollashtirilgan uglerodli materiallarni adsorbsion tozalash usuli “Farg‘ona neftni qayta ishlash zavodi” MChJda amaliyotiga tadbiq etilgan (“Farg‘ona neftni qayta ishlash zavodi” MChJning 2025 yil 10 sentyabrdagi 15/116-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, termik faollantirilgan namunalarga nisbatan KOH bilan faollashtirilgan ko‘mir adsorbentlar oqova suvlar tarkibidagi organik va mineral birikmalarning tozalash samaradorligi 1,2- 1,5 marta, nazorat ko‘mir adsorbentga nisbatan esa 2 marta ortish imkonini bergan.