Jalolova Bahora Shuhrat qizining
falsafa doktori dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar. Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Fitogormon hosil qiluvchi mahalliy bakteriyalar asosida Vitis vinifera o’simligi rivojlanishini kuchaytiruvchi biologik preparat yaratish”, 03.00.04 – Mikrobiologiya va virusologiya (biologiya fanlari)
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.2.PhD/B1160.
Ilmiy rahbarlar: Turaeva Bahora Ismailovna, biologiya fanlari falsafa doktori (PhD), katta ilmiy xodim.
Dissertatsiya bajarilgan muassasalar nomi: Mirzo Ulug‘bek nomidagi O‘zbekiston Milliy universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: “TIQXMMI” Milliy tadqiqot universiteti qoshidagi Fundamental va amaliy tadqiqotlar instituti, PhD.03/14.07.2022.B.10.06.
Rasmiy opponentlar: Xo‘jamshukurov Nortoji Abdixalikovich, biologiya fanlari doktori, professor; Eshboev Farhod Bakir o‘g‘li, PhD, katta ilmiy xodim.
Yetakchi tashkilot: Chirchiq davlat pedagogika universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: Vitis vinifera L. o‘simligi rizosfera va epifit bakteriyalarini ajratish va ulardan fitogormon (gibberellinlar, indolil sirka kislota) sintez qiluvchi samarali bakteriya shtammlarini aniqlash, tanlab olingan shtammlar asosida tok o‘simligining o‘sishini kuchaytiruvchi yuqori samarali biopreparat yaratish.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor O‘zbekistonda 3-10 va 15 yillik tok plantatsiyalaridagi o‘simliklarning mikroflorasi tadqiq qilingan, yuqori o‘stiruvchan xususiyatlari asosida Pantoea agglomerans BDI-1 va Priestia megaterium BDI-2 bakteriya shtammlari tanlab olingan, genetik usulda identifikatsiya qilingan va NCBI ma’lumotlar bazasiga kiritilgan, sistematik holati aniqlangan;
uglerod manbai (melassa) bilan boyitilgan Kartoshka melassali (pH 6,5-7,5) ozuqa muhitida har ikkala bakteriya shtammining 30±20C haroratda 7 kun davomida o‘stirilganda yuqori miqdorda GK, ISK hosil qilishi aniqlangan;
Pantoea agglomerans BDI-1 va Priestia megaterium BDI-2 shtamlati zamburug‘ining kasallangan o‘simligidan ajratib olingan Botrytis, Fusarium, Alternaria, Aspergillus va Agrobacterium turkumiga mansub fitopatogen mikroorganizmlariga qarshi yuqori antifungal faolligi asoslangan;
birinchi bor O‘zbekiston hududidan ajratib olingan bakteriyalar KM (kartoshka-melassa) muhitida inkubatsiya qilingan P. megaterium BDI-2 shtammi tomonidan 343,4±7,24 mkg/ml GK va 409,1±11,45 mkg/ml ISK, P. agglomerans BDI-1 esa mos ravishda 316,1±6,01 mkg/ml GK va 527,4±15,29 mkg/ml ISK gacha sintez qila olish qobiliyatiga ega ekanligi tajriba yo‘li bilan asoslab berilgan;
ilk bor O‘zbekistonda Vitis vinifera L o‘simligidan ajratib olingan kultural suyuqligida yuqori miqdorda GK hosil qiluvchi uzumning rivojlanishini kuchaytiruvchi, hosildorligini oshiruvchi Pantoea agglomerans BDI-1 va Priestia megaterium BDI-2 bakteriya shtammlari asosida yangi kompleks ta’sirga ega «Bioquvvat» preparati yaratilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Pantoea agglomerans BDI-1 va Priestia megaterium BDI-2 bakteriya shtammlari asosida fitogormon saqlovchi preparatni uzumchilikda joriy etish borasida olingan ilmiy natijalar asosida:
Navoiy viloyati Xatirchi tumani «Bog‘i chaman Bog‘i shamol» fermer xo‘jaligining jami 1,0 gektar maydonidagi 5 va 10 yillik tok plantatsiyalarida amaliyotga joriy qilingan. «Bioquvvat» biopreparati bilan ishlov berilganda hosilning tez yetilishi, meva donalarining yiriklashishi aniqlangan. uzumning fitopatogen mikroorganizmlar bilan zararlanishi kuzatilmagan, tajriba variantida 1 gektar yer maydonidan 5,5 tonna, nazorat variantida 2,8 tonna hosil olishga erishilgan;
«Novandak g‘ururi mayizi» fermer xo‘jaligining jami 1 gektar maydonidagi 5 yillik tok plantatsiyalarida amaliyotga joriy qilingan. 1 gektar yer maydonidan 4 tonna, nazorat variantida 1,8 tonna hosil olishga, tajriba variantlaridagi ishlov berilgan maydondan umumiy hosil nazoratga nisbatan 2,2 tonnaga ortishiga erishilgan (O‘zbekiston Respublikasi Qishloq xo‘jaligi vazirligi, Qishloq xo‘jaligida bilim va innovatsiyalar milliy markazining 2024 yil 8 oktyabrdagi 05/06-02-873 son ma’lumotnomasi);
shuningdek, Farg‘ona viloyati Farg‘ona tumani «Qobuljon Murodjon Fayz» fermer xo‘jaligida 10 ga yer maydonida uzumning «Rizamat» va «Kelin barmoq» navlariga joriy etilgan. Hosildorlikning 25-30% oshishiga erishilgan;
tanlab olingan bakteriya shtammlari genetik identifikatsiya qilingan 16S rRNK nukleotidlar ketma-ketligi xalqaro NCBI ma’lumotlar bazasida P.agglomerans BDI-1 (OP727725) va P.megaterium BDI-2 (OP782582) ro‘yxatdan o‘tkazilgan.
