Mamedova Guzalxon Kozimovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Tijorat banklarini soliqqa tortish mexanizmini takomillashtirish”, 08.00.07 – Moliya, pul muomalasi va kredit (iqtisodiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.4.PhD/Iqt3495
Ilmiy rahbar: Isaev Faxriddin Ikromovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti huzuridagi «O‘zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishning ilmiy asoslari va muammolari» ilmiy-tadqiqot markazi.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti, DSc.03/10.12.2019.I.16.01
Rasmiy opponentlar: Kuzieva Nargiza Ramazanovna, iqtisodiyot fanlari doktori, professor; Abdullaev Zafar Alijonovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Toshkent Kimyo xalqaro universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi tijorat banklari faoliyatini soliqqa tortish amaliyotida mavjud muammolarni aniqlash, ularni bartaraf etishga qaratilgan ilmiy asoslangan taklif va amaliy tavsiyalar ishlab chiqish orqali soliqqa tortish mexanizmlarini takomillashtirishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
tijorat banklari to‘laydigan foyda solig‘ining asosiy qismi bank kontragentlari zimmasiga o‘tkazilishini hisobga olgan holda foyda solig‘i bazasini aniqlashda bank kreditlari bo‘yicha olingan foizlarni chegirib tashlash orqali kichik biznes moliyaviy faoliyatiga kreditlarning salbiy ta’sirini kamaytirish taklifi asoslangan;
kameral soliq tekshiruvi natijalari bo‘yicha qo‘shimcha hisoblangan soliqlar summalarini soliq organi tomonidan qabul qilingan qaror kuchga kirgan kundan e’tiboran olti oy ichida teng ulushlarda to‘lash tartibini qo‘llash orqali to‘lov qobiliyati bilan bog‘liq yuzaga keladigan fiskal risklarni va banklar moliyaviy ko‘rsatkichlariga salbiy ta’sirni kamaytirish taklifi asoslangan;
aksiyalar bo‘yicha dividendlarni daromad solig‘idan ozod qilinish muddatini uzaytirish orqali bank sektorida xususiy kapital ulushini oshirishni rag‘batlantirish hamda qarz va xususiy kapital o‘rtasidagi soliq diskriminatsiyasining salbiy ta’sirini kamaytirish taklifi ishlab chiqilgan;
tijorat banklari orqali qayta moliyalashtiriladigan yoki qayta kreditlanadigan xalqaro moliya institutlarining va xorijiy hukumat moliya tashkilotlarining mablag‘lari qo‘shilgan qiymat solig‘idan ozod qilinmasligi soliq mohiyatining buzilishi va moliyaviy xizmatlarning soliqdan ozod qilinishining salbiy oqibatlarini kamaytirishi asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
Tijorat banklarini soliqqa tortish mexanizmini takomillashtirish bo‘yicha ishlab chiqilgan takliflar asosida:
tijorat banklari to‘laydigan foyda solig‘ining asosiy qismi bank kontragentlari zimmasiga o‘tkazilishini hisobga olgan holda foyda solig‘i bazasini aniqlashda bank kreditlari bo‘yicha olingan foizlarni chegirib tashlash orqali kichik biznes moliyaviy faoliyatiga kreditlarning salbiy ta’sirini kamaytirish taklifi O‘zbekiston Respublikasining 2023 yil 28 dekabrdagi O‘RQ-891-son «Soliq va byudjet siyosatining 2024 yilga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlari qabul qilinganligi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi Qonunida aks ettirilgan (O‘zbekiston Respublikasi Soliq qo‘mitasining 2025 yil 27 fevralrdagi 16/1-25142-son ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy taklifning amaliyotga joriy etilishi natijasida kichik biznes uchun kreditlarning narxi pasayishi, soliq yukining banklar va kichik biznes o‘rtasidagi ta’sirini tenglashtirish imkoni yaratilgan;
kameral soliq tekshiruvi natijalari bo‘yicha qo‘shimcha hisoblangan soliqlar summalarini soliq organi tomonidan qabul qilingan qaror kuchga kirgan kundan e’tiboran olti oy ichida teng ulushlarda to‘lash tartibini qo‘llash orqali to‘lov qobiliyati bilan bog‘liq yuzaga keladigan fiskal risklarni va banklar moliyaviy ko‘rsatkichlariga salbiy ta’sirni kamaytirish taklifi O‘zbekiston Respublikasining 2023 yil 28 dekabrdagi O‘RQ-891-son «Soliq va byudjet siyosatining 2024 yilga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlari qabul qilinganligi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi Qonunida aks ettirilgan (O‘zbekiston Respublikasi Soliq qo‘mitasining 2025-yil 27 fevralrdagi 16/1-25142-son ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy taklifning amaliyotga joriy etilishi natijasida banklarga moliyaviy yukni bir vaqtda emas, balki bosqichma-bosqich qoplash imkonini berib, soliq yukini moslashtirish orqali moliyaviy barqarorlikni ta’minlashga xizmat qilgan;
aksiyalar bo‘yicha dividendlarni daromad solig‘idan ozod qilinish muddatini uzaytirish orqali bank sektorida xususiy kapital ulushini oshirishni rag‘batlantirish hamda qarz va xususiy kapital o‘rtasidagi soliq diskriminatsiyasining salbiy ta’sirini kamaytirish taklifi O‘zbekiston Respublikasining 2023 yil 28 dekabrdagi “Soliq va byudjet siyosatining 2024 yilga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlari qabul qilinganligi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-891-sonli Qonunida aks ettirilgan (O‘zbekiston Respublikasi Soliq qo‘mitasining 2025 yil 27 fevralrdagi 16/1-25142-son ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy taklifning amaliyotga joriy etilishi natijasida banklarning moliyaviy barqarorligini kuchaytirish, xususiy investisiyalarni jalb qilish, qarz mablag‘lariga qaraganda kapital jalb qilishni rag‘batlantirish imkoni yaratilgan;
tijorat banklari orqali qayta moliyalashtiriladigan yoki qayta kreditlanadigan xalqaro moliya institutlarining va xorijiy hukumat moliya tashkilotlarining mablag‘lari qo‘shilgan qiymat solig‘idan ozod qilinmasligi soliq mohiyatining buzilishi va moliyaviy xizmatlarning soliqdan ozod qilinishining salbiy oqibatlarini kamaytirishini asoslash bo‘yicha taklif O‘zbekiston Respublikasining 2024 yil 26 dekabrdagi “Soliq va byudjet siyosatining
2025 yilga mo‘ljallangan asosiy yo‘nalishlari qabul qilinganligi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga qo‘shimcha va o‘zgartirishlar kiritish to‘g‘risida”gi O‘RQ-1014-sonli Qonunida tasdiqlanib, amaliyotga joriy etilgan (O‘zbekiston Respublikasi Soliq qo‘mitasining 2025 yil 27 fevralrdagi 16/1-25142-son ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy taklifning amaliyotga joriy etilishi natijasida moliyaviy xizmatlar bozorida QQS mohiyatining buzilishini kamaytirishga va raqobat muhitini yaxshilash imkoni yaratilgan.
