Nizomova Zarifa Kamoliddin qizining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): “O‘zbek virtual muloqotida noverbal vositalarning o‘rni va funksional tadqiqi”, 10.00.01 – O‘zbek tili ixtisosligi (Filologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.2.PhD/Fil4781.
Ilmiy rahbar: Usmonova Hurinisa Sharapovna, filologiya fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Namangan davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi: Namangan davlat universiteti, PhD.03/04.06.2020.Fil.76.04.
Rasmiy opponentlar: Akbarova Zuhro Akmaljonovna, filologiya fanlari doktori, professor.
Nabieva Diloraxon Abduxamidovna, filologiya fanlari doktori, professor.
Yetakchi tashkilot: Qo‘qon davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi o‘zbek virtual muloqotda noverbal vositalarning ifodalanishidagi funksional xususiyatlarini ochib berishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
noverbal – ishoraviy va tasviriy-grafik vositalarning borliq va uning inson ongida kognitivlashuvi, ularning millatlararo umumlisoniy va hududiy-etnik milliy-mental konseptuallashuvining tarixiy-qiyosiy, lisoniy-madaniy va kommunikativ-mazmuniy ifodalari hamda qo‘shimcha nutqiy ko‘rinishlarining umumiy-ijtimoiy va individual-xususiy tomonlari ochib berilgan;
virtual muloqotda qo‘llanadigan nutqiy strategiyalar, ularning makon va zamonga bog‘liqligi, til muhiti va nutqiy vaziyatlar qonuniyatlari, nutqiy davriy chegaralari aniqlangan, noverbal vositalar tasniflangan, ularning funksional vazifalari, umumlisoniy konseptual-tushunchaviy qirralari, dunyoviy-diniy, etno-mental, milliy-hududiy va ifodaviy-mazmuniy asoslari dalillangan;
virtual muloqotning turli ishoraviy, tasviriy-grafik belgilari noverbal nutqiy vositalarning emotsional-ekspressivlikni yuzaga keltirishi, muloqotning baholanishi, tejalishish, modallikni ifodalash usul – yo‘llari hamda muloqotda kompensatsiya qilish funksional vazifalarining yuzaga chiqaruvchi omillari, sabablari amaliy isbotlangan;
virtual muloqot asosiy qismni tashkil etuvchi noverbal vositalardagi umumiy universal xususiyatlari, ularning muayyan xususiy ijtimoiy-madaniy muhitning virtual muloqotiga ta’sir ko‘rsatishi, milliy-madaniy hamda hududiy-nutqiy ottenkalarning kognitiv-ishoraviy, tasviriy-grafik nutqiy ifodalanishi lisoniy ongning umumiylik va xususiylik mezonlari orqali aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Virtual muloqotda noverbal vositalarning semantik va funksional jihatlarini tadqiq etish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
noverbal – ishoraviy va tasviriy-grafik vositalarning borliq va uning inson ongida kognitivlashuvi, ularning millatlararo umumlisoniy va hududiy-etnik milliy-mental konseptuallashuvining tarixiy-qiyosiy, lisoniy-madaniy va kommunikativ-mazmuniy ifodalari hamda qo‘shimcha nutqiy ko‘rinishlarining umumiy-ijtimoiy va individual-xususiy tomonlari ochib berilgan o‘rinlardan va chqarilgan xulosalaridan Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetida 2020-2023-yillarda bajarilgan “A-1-126. Uzlyuksiz ta’limda o‘quvchilar til kompetentligini shakillantirishning zamonaviy usullari” davlat ilmiy-texnik dasturlari doirasida amalga oshirilgan amaliy loyihada foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetining 2025-yil 30-apreldagi № 01/4-1788-son ma’lumotnomasi). Natijada amaliy loyihaning til egalarining kompetentligini shakllantirishda lisoniy birliklar va ularning voqealanish usullari haqidagi ilmiy-xulosaviy tomonlari boyitilgan;
virtual muloqotda qo‘llanadigan nutqiy strategiyalar, ularning makon va zamonga bog‘liqligi, til muhiti va nutqiy vaziyatlar qonuniyatlari, nutqiy davriy chegaralari aniqlangan, noverbal vositalar tasniflangan, ularning funksional vazifalari, umumlisoniy konseptual-tushunchaviy qirralari, dunyoviy-diniy, etno-mental, milliy-hududiy va ifodaviy-mazmuniy asoslari dalillangan fikrlardan Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetida 2020-2023-yillarda bajarilgan “PF-201912258 – “O‘zbek adabiyotining ko‘p tilli (o‘zbek, rus, ingliz tillarida) elektron platformasini yaratish” amaliy grant loyihada foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetining 2025-yil 30-apreldagi № 01/4-1787-son ma’lumotnomasi). Natijada amaliy loyihaning o‘zbek adabiyotining zamonaviy davr axborot kommunikatsiyasi vositalari hamda yangi maydonga kelayotgan shakllari, badiiy muloqotni antroposentrik yondashuv paradigmalari usul va tamoyillari asoslarining ayrim o‘rinlari to‘ldirilgan;
virtual muloqotning turli ishoraviy, tasviriy-grafik belgilari noverbal nutqiy vositalarning emotsional-ekspressivlikni yuzaga keltirishi, muloqotning baholanishi, tejalishish, modallikni ifodalash usul – yo‘llari hamda muloqotda kompensatsiya qilish funksional vazifalarining yuzaga chiqaruvchi omillari, sabablari amaliy isbotlangan hamda virtual muloqot asosiy qismni tashkil etuvchi noverbal vositalardagi umumiy universal xususiyatlari, ularning muayyan xususiy ijtimoiy-madaniy muhitning virtual muloqotiga ta’sir ko‘rsatishi, milliy-madaniy hamda hududiy-nutqiy ottenkalarning kognitiv-ishoraviy, tasviriy-grafik nutqiy ifodalanishi lisoniy ongning umumiylik va xususiylik mezonlari orqali aniqlanganfıkr va xulosalardan O‘zbekiston milliy teleradiokompaniyasi, “O‘zbekiston teleradiokanali”, “Bedorlik”, “Ijod zavqi”, “Ta’lim va taraqqiyot”, “Millat va ma’naviyat” kabi ko‘rsatuvlarni tayyorlashda foydalanilgan. (O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasining 2025-yil 2-maydagi 26-36-979-son ma’lumotnomasi). Natijada ushbu ko‘rsatuvlarning mazmuniy tomonlari boyitilib, teleko‘rsatuv va eshittirishlarning tomoshabop jihatlari ortgan.
