Saribaeva Umida Sattarovnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): “O‘zbek oilalarida gender tenglikni namoyon bo‘lishining ijtimoiy-psixologik muammolari” 19.00.05 – Ijtimoiy psixologiya. Etnopsixologiya (psixologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B 2022.1.DSc/P58.
Ilmiy maslahatchi: Shoumarov G‘ayrat Bahramovich, psixologiya fanlari doktori, akademik.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Nizomiy nomidagi O‘zbekiston milliy pedagogika universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: O‘zbekiston milliy pedagogika universiteti,PhD.03/30.12.2021.P.26.02.
Rasmiy opponentlar: Qodirov Umarali Do‘stqobilovich, psixologiya fanlari doktori, professor; Ro‘ziqulov Faxriddin Rasulovich, psixologiya fanlari doktori (DSc), professor; Shamsiev O‘ktam Baxriddinovich, psixologiya fanlari doktori (DSc), professor.
Yetakchi tashkilot: Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: o‘zbek oilalarida gender tenglikni namoyon bo‘lishining ijtimoiy-psixologik muammolarini tadqiq etish orqali gender tenglikni ta’minlashga qaratilgan amailiy tavsiyalarni takomillashtirishdan iborat. .
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
o‘zbek oilasida er-xotin munosabatlarida gender tengsizlikka sabab bo‘luvchi omillarni tahlil qilish natijasida milliy tafakkur va an’anaviy rollar, qadriyatlarning sub’ektiv talqini, gender nazariyalari hamda patriarxal modellar bilan bog‘liq jarayonlarni etnopsixologik, diniy, nazariy va metodologik asoslar integratsiyasi tufayli ushbu muammoni tadqiq etishda asoslanuvchi nazariya metodi, femonologik strategiya kabi metodologik-uslubiy imkoniyatlar dalillangan;
o‘zbek oilasida er-xotin munosabatlaridagi gender tengsizlikka oid tasavvurlarni baholashga mo‘ljallangan ijtimoiy-psixologik so‘rovnomaga ko‘ra er-xotinlarda gender rollar, tenglikka munosabat va mas’uliyat taqsimoti borasidagi stereotiplar asosida androgenlik sifatlarini o‘zlashtirish va ijtimoiy-madaniy xulq-atvorni rivojlantirish orqali, psixoedyukativ intervensiyalar, kognitiv-perseptiv qayta qurish, androgenlik kompetensiyalarini shakllantirish va xulq-atvor strategiyalarini o‘zgarishiga qaratilgan kompleks tarkibiy-modelni takomillashtirish algoritmini asoslangan;
o‘zbek oilalarida rollar taqsimotining ijtimoiy-psixologik omillar va gender tengsizlikni yuzaga kelishida ayollar diskriminatsiyasi, stereotiplar tizimida biologik tur sifatida erkaklikni ustunligi va ayolni buysinuvchanligi, zo‘ravonlikka moyilllik, destruktiv xulq-atvor motivlarini namoyon bo‘lishi harakatlarining etnopsixologik, diniy qadriyatlar tizimida ijtimoiy “norma” sifatida persepsiyalanishi tufayli, ijtimoiy (rol, stereotip), iqtisodiy (resurs, imkoniyat), psixologik (o‘zini ifodalash, o‘zini idrok qilish) va huquqiy (vakolat, qaror qabul qilish) yo‘nalishlarda gender imkoniyat va imtiyozlar farqlar differensiatsiyasi dallilangan;
o‘zbek oilalarida gender tenglik, kompetentlik va kompetensiya tushunchalari ilmiy manbalar asosida nazariy tahlilinishi natijasida ularning mazmuniy-mantiqiy tuzilishi, kognitiv–aqliy, emotsional–qadriyatli va bixevioral–xulq-atvor komponentlari, shuningdek, gender rol identifikatsiyasi va kommunikativ vakolatlar nuqtai nazaridan o‘zaro farqlanuvchi xususiyatlari asosida tadqiqot doirasida o‘zbek oilaviy kontekstiga mos mualliflik ta’rifi ishlab chiqilgan;
o‘zbek oilalarida gender tenglikni namoyon bo‘lishida rolli adaptiv strategiyalarga ko‘ra ayollarda gender tengsizlikni qabul qilishga xizmat qiluvchi perseptiv-apperseptiv xulq shakllari patriarxal konformizm, interiorizatsiyalangan passiv moslashuv, empatik qobiliyat tahlili tufayli etnopsixologik qadriyatlar tizimida shakllangan xulq-atvor modellari gender munosabatlarini qabul qilish, baholash va idrok etish jarayonlarini tartibga soluvchi ichki psixologik mexanizmligi asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: O‘zbek oilasi er-xotin gender tengsizlik muammosining milliy-etnik, diniy, nazariy va metodologik asoslari tahlil qilinganligi va gender tenglikni takomillashtirish yuzasidan o‘tkazilgan ilmiy tadqiqot natijalari asosida:
o‘zbek oilasida er-xotin munosabatlarida gender tengsizlikka sabab bo‘luvchi omillarni tahlil qilish natijasida milliy tafakkur va an’anaviy rollar, qadriyatlarning sub’ektiv talqini, gender nazariyalari hamda patriarxal modellar bilan bog‘liq jarayonlarni etnopsixologik, diniy, nazariy va metodologik asoslar integratsiyasi tufayli ushbu muammoni tadqiq etishda asoslanuvchi nazariya metodi, femonologik strategiya kabi metodologik-uslubiy imkoniyatlar dalillanganligi, tizimlashtirilganligiga oid ma’lumotlar Nizomiy nomidagi O‘zbekiston milliy pedagogika universiteti huzuridagi Psixologiya o‘quv-ilmiy markazning 2025-yil 23-avgustdagi 441-son buyrug‘i bilan «Oila psixologiyasi» moduliga kiritilgan (O‘zbekiston milliy pedagogika universiteti huzuridagi Psixologiya o‘quv-ilmiy markazning 2025-yil 20-avgustdagi 441a-son ma’lumotnomasi). Natijada bo‘lg‘usi mahalla mutaxassislari, amaliyotchi psixologlarning muammoli oilalar bilan ishlashda metodologik-uslubiy imkoniyatlarini va kasbiy tayyorgarlik darajasini oshirishga erishilgan;
o‘zbek oilasida er-xotin munosabatlaridagi gender tengsizlikka oid tasavvurlarni baholashga mo‘ljallangan ijtimoiy-psixologik so‘rovnomaga ko‘ra er-xotinlarda gender rollar, tenglikka munosabat va mas’uliyat taqsimoti borasidagi stereotiplar asosida androgenlik sifatlarini o‘zlashtirish va ijtimoiy-madaniy xulq-atvorni rivojlantirish orqali, psixoedyukativ intervensiyalar, kognitiv-perseptiv qayta qurish, androgenlik kompetensiyalarini shakllantirish va xulq-atvor strategiyalarini o‘zgarishiga qaratilgan kompleks tarkibiy-modelni takomillashtirish algoritmini ishlab chiqilganligiga oid takliflar Nizomiy nomidagi O‘zbekiston milliy pedagogika universiteti huzuridagi Psixologiya o‘quv-ilmiy markazning 2025-yil 23-avgustdagi 441-son buyrug‘i bilan «Oila psixologiyasi» moduliga kiritilgan (O‘zbekiston milliy pedagogika universiteti huzuridagi Psixologiya o‘quv-ilmiy markazning 2025-yil 20-avgustdagi 441a-son) Natijada soha mutaxassislarining er-xotinlarning gender tengsizlikka oid tasavvurlarini baholash, muammolarini bartaraf etish imkoniyatlari oshirilgan va boyitilgan;
o‘zbek oilalarida rollar taqsimotining ijtimoiy-psixologik omillar va gender tengsizlikni yuzaga kelishida ayollar diskriminatsiyasi, stereotiplar tizimida biologik tur sifatida erkaklikni ustunligi va ayolni buysinuvchanligi, zo‘ravonlikka moyilllik, destruktiv xulq-atvor motivlarini namoyon bo‘lishi harakatlarining etnopsixologik, diniy qadriyatlar tizimida ijtimoiy “norma” sifatida persepsiyalanishi tufayli, ijtimoiy (rol, stereotip), iqtisodiy (resurs, imkoniyat), psixologik (o‘zini ifodalash, o‘zini idrok qilish) va huquqiy (vakolat, qaror qabul qilish) yo‘nalishlarda gender imkoniyat va imtiyozlar farqlanishiga doir takliflar Nizomiy nomidagi O‘zbekiston milliy pedagogika universiteti huzuridagi Psixologiya o‘quv-ilmiy markazning 2025-yil 23-avgustdagi 441-son buyrug‘i bilan «Oila psixologiyasi» moduliga kiritilgan (O‘zbekiston milliy pedagogika universiteti huzuridagi Psixologiya o‘quv-ilmiy markazning 2025-yil 20-avgustdagi 441a-son) Natijada bo‘lg‘usi mahalla mutaxassislari, amaliyotchi psixologlarning muammoli oilalar bilan ishlashda ayollar diskriminatsiyasi bilan bog‘liq tajribalari, gender imkoniyat va imtiyozlar farqlanishiga doir malakalari uslubiy va mazmunan takomillashtirilgan;
o‘zbek oilalarida gender tenglik, kompetentlik va kompetensiya tushunchalari ilmiy manbalar asosida nazariy tahlillanishi natijasida ularning mazmuniy-mantiqiy tuzilishi, kognitiv–aqliy, emotsional–qadriyatli va bixevioral–xulq-atvor komponentlari, shuningdek gender rol identifikatsiyasi va kommunikativ vakolatlar nuqtai nazaridan o‘zaro farqlanuvchi xususiyatlari asosida tadqiqot doirasida o‘zbek oilaviy kontekstiga mos mualliflik ta’rifi ishlab chiqilganligiga oid taklif va tavsiyalar Nizomiy nomidagi O‘zbekiston milliy pedagogika universiteti huzuridagi Psixologiya o‘quv-ilmiy markazning 2025-yil 23-avgustdagi 441-son buyrug‘i bilan «Oila psixologiyasi» moduliga kiritilgan (O‘zbekiston milliy pedagogika universiteti huzuridagi Psixologiya o‘quv-ilmiy markazning 2025-yil 20-avgustdagi 441a-son). Natijada mutaxassis psixologlarning gender kompetentlikni shakllantirish orqali gender tenglikni ta’minlanishiga oid bilimlarini rivojlantirishga erishilgan;
o‘zbek oilalarida gender tenglikni namoyon bo‘lishida rolli adaptiv strategiyalarga ko‘ra ayollarda gender tengsizlikni qabul qilishga xizmat qiluvchi perseptiv-apperseptiv xulq shakllari patriarxal konformizm, interiorizatsiyalangan passiv moslashuv, empatik qobiliyat tahlili tufayli etnopsixologik qadriyatlar tizimida shakllangan xulq-atvor modellari gender munosabatlarini qabul qilish, baholash va idrok etish jarayonlarini tartibga soluvchi ichki psixologik mexanizmlarini asoslanganligiga oid xulosalar Nizomiy nomidagi O‘zbekiston milliy pedagogika universiteti huzuridagi Psixologiya o‘quv-ilmiy markazning 2025-yil 23-avgustdagi 441-son buyrug‘i bilan «Oila psixologiyasi» moduliga kiritilgan (O‘zbekiston milliy pedagogika universiteti huzuridagi Psixologiya o‘quv-ilmiy markazning 2025-yil 20-avgustdagi 441a-son). Natijada gender munosabatlarining empatik tiklanishiga qaratilgan treninglarda, gender munosabatlarini qabul qilish, baholash va idrok etish jarayonlarini tartibga soluvchi ichki psixologik mexanizmlar xaqidagi bilimlardan unumli foydalanish ko‘nikmasi shakllantirilgan va o‘quv kurslarini psixologik jihatdan boyitishga xizmat qilgan.
