Usmanova Nilufar Abdumannopovnaning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Paratonzillyar abssessni kompleks davolashda sorbsion va antioksidant terapiya», 14.00.04 – Otorinolaringologiya (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: Â2023.3.PhD/Tib1203.
Ilmiy rahbar: Qosimov Qobil Qosimovich, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Andijon davlat tibbiyot instituti
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Andijon davlat tibbiyot instituti, DSc.04/30.12.2019.Tib.95.01.
Rasmiy opponentlar: Shayxova Xolida Erkinovna, tibbiyot fanlari doktori, professor; Umarov Odil Maxmudovich, tibbiyot fanlari bo‘yicha falsafa doktori (PhD), dotsent.
Yetakchi tashkilot: Ozarbayjon tibbiyot universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: sorbsion va antioksidant terapiyani birgalikda qo‘llash orqali paratonzillyar abssess bilan kasallangan bemorlarni kompleks davolash natijalarini yaxshilashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
paratonzillyar abssess turli yosh guruhlarida turlicha uchrab, ko‘pincha mehnatga layoqatli yoshda (18-59 yosh) uchrashi, hamda aksariyat hollarda ikki tomonlama tarqalib, supratonzillyar, ya’ni oldingi-yuqori qismida joylashishi, bemorlar paratonzillyar abssessning abssesslashgan (82%) va  infil`tratsiya (11%) bosqichida murojaat qilishi hamda ko‘pincha tonzillogen (91%) sababli kelib chiqishi aniqlangan; 
paratonzillyar abssess bilan og‘rigan bemorlarda gramm-musbat mikroflora: Streptocossus viridans – 31%, Staphyloccus epidermidis – 23%, Staphylococcus aureus – 16%, Streptoccus pyogenes - 12%, Klebsiella pneumoniae, Candida albicans va boshqalar nisbatan kam holatlarda uchrashi aniqlangan;
paratonzillyar abssess bilan og‘rigan bemorlarda qondagi endotoksikoz darajasi intoksikatsiyaning leykotsitar indeksining ortishi, o‘rta molekulyar peptidlar hamda  malon dial`degidi va dien kon’yugatlari kabi lipoperoksidatsiya mahsulotlari konsentratsiyasining oshishi, katalaza va superoksiddismutaza antioksidant tizimi fermentlari faolligining pasayishi (r>0,01) bilan tavsiflanishi isbotlangan;
paratonzillyar abssess bilan og‘rigan bemorlarni kompleks davolashda antioksidant faollikka ega dori vositalari va enterosorbentni qo‘llash qonning immunologik va biokimyoviy ko‘rsatkichlarining me’yorlanishi tezlashishiga olib kelgani holda klinik jihatdan tezroq sog‘ayishga hamda davolash samaradorligini 20,5% oshirishga imkon berishi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Paratonzillyar abssess bilan kasallangan bemorlarni kompleks davolash natijalarini yaxshilash bo‘yicha olib borilgan ilmiy-tadqiqot natijalari asosida:
birinchi ilmiy yangilik: paratonzillyar abssess turli yosh guruhlarida turlicha uchrab, ko‘pincha mehnatga layoqatli yoshda (18-59 yosh) uchrashi, hamda aksariyat hollarda ikki tomonlama tarqalib, supratonzillyar, ya’ni oldingi-yuqori qismida joylashishi, bemorlar paratonzillyar abssessning abssesslashgan (82%) va  infil`tratsiya (11%) bosqichida murojaat qilishi hamda ko‘pincha tonzillogen (91%) sababli kelib chiqishi aniqlanganligi Andijon davlat tibbiyot instituti ekspert kengashi tomonidan 2025 yil 25 fevraldagi 6i-14/u-son bilan tasdiqlangan “Paratonzillyar abssessni kompleks diagnostikasini optimallashtirish” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: olingan natijalar Respublika ixtisoslashtirilgan otorinolaringologiya va bosh bo‘yin kasalliklari ilmiy amaliy tibbiyot markazining 28 martdagi 28-sonli buyrug‘i va Andijon shaxar “Xolis” xususiy tibbiyot markazining 2025 yil 27 martdagi 105-son  va Farg‘ona viloyat  ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 2025 yil 25-martdagi 54-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2025 yil 15-avgustdagi 23/06-sonli xulosasi). Ilmiy yangilik natijalarining ijtimoiy samaradorligi: Paratonzillyar abssessni tarqalishi chastotasini va o‘ziga xos kechishini aniqlash kompleks tashxislash samaradorligini oshirish hamda davolash usulini to‘g‘ri tanlash imkonini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: paratonzillyar abssess bo‘lgan bemorlarni tashxislashda kasallikni o‘ziga xos kechishini tahlil qilish bemorlarda o‘rta hisobda 227000 so‘m iqtisod qilish imkoni berdi, agar 1 yilda o‘rtacha 70 nafar bemor ushbu kasallik bilan murojaat qilishini inobatga olsak, umumiy yillik 15890000 so‘m iqtisod qilish imkonini beradi. Xulosa: paratonzillyar abssess bo‘lgan bemorlarda kasallikni tarqalishi va o‘ziga xos kechishini inobatga olish kompleks tashxislash va davolash samaradorligini oshiradi.
ikkinchi ilmiy yangilik: paratonzillyar abssess bilan og‘rigan bemorlarda gramm-musbat mikroflora: Streptocossus viridans – 31%, Staphyloccus epidermidis – 23%, Staphylococcus aureus – 16%, Streptoccus pyogenes - 12%, Klebsiella pneumoniae, Candida albicans va boshqalar nisbatan kam holatlarda uchrashi aniqlanganligi Andijon davlat tibbiyot instituti ekspert kengashi tomonidan 2025 yil 25 fevraldagi 6i-14/u-son bilan tasdiqlangan “Paratonzillyar abssessni kompleks diagnostikasini optimallashtirish” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: olingan natijalar Respublika ixtisoslashtirilgan otorinolaringologiya va bosh bo‘yin kasalliklari ilmiy amaliy tibbiyot markazining 28 martdagi 28-sonli buyrug‘i va Andijon shaxar “Xolis” xususiy tibbiyot markazining 2025 yil 27 martdagi 105-son va Farg‘ona viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 2025 yil 25-martdagi 54-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2025 yil 15-avgustdagi 23/06-sonli xulosasi). Ilmiy yangilik natijalarining ijtimoiy samaradorligi: paratonzillyar abssess bo‘lgan bemorlarda mikrobiologik tekshiruv o‘tkazish kasallikni qo‘zg‘atuvchisini aniqlangan holda ratsional antibiotikoterapiyani o‘tkazish imkoniyatini beradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: paratonzillyar abssess bo‘lgan bemorlarni tashxislashda kompleks yondashuv bemorlarda o‘rta hisobda 227000 so‘m iqtisod qilish imkoni berdi, agar 1 yilda o‘rtacha 70 nafar bemor ushbu kasallik bilan murojaat qilishini inobatga olsak, umumiy yillik 15890000 so‘m iqtisod qilish imkonini beradi.  Xulosa: paratonzillyar abssess bo‘lgan bemorlarda aerob mikrofloraning mavjudligi hamda anaerob mikrofloraning qo‘shilishi kasallik kechimini og‘irlashtiradi, shu sababli antibiotikka sezuvchanlikni inobatga olgan holda davolash usullarini tanlash lozim.
uchinchi ilmiy yangilik: paratonzillyar abssess bilan og‘rigan bemorlarda qondagi endotoksikoz darajasi intoksikatsiyaning leykotsitar indeksining ortishi, o‘rta molekulyar peptidlar hamda  malon dial`degidi va dien kon’yugatlari kabi lipoperoksidatsiya mahsulotlari konsentratsiyasining oshishi, katalaza va superoksiddismutaza antioksidant tizimi fermentlari faolligining pasayishi (r>0,01) bilan tavsiflanishi isbotlanganligi Andijon davlat tibbiyot instituti ekspert kengashi tomonidan 2025 yil 25 fevraldagi 6i-14/u-son bilan tasdiqlangan “Paratonzillyar abssessni davolashda sorbsion va antioksidant terapiya” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: olingan natijalar Respublika ixtisoslashtirilgan otorinolaringologiya va bosh bo‘yin kasalliklari ilmiy amaliy tibbiyot markazining 28 martdagi 28-sonli buyrug‘i va Andijon shaxar “Xolis” xususiy tibbiyot markazining 2025 yil 27 martdagi 105-son va Farg‘ona viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 2025 yil 25-martdagi 54-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2025 yil 15-avgustdagi 23/06-sonli xulosasi). Ilmiy yangilik natijalarining ijtimoiy samaradorligi: Paratonzillyar abssess bilan xasta bemorlarda endogen intoksikatsiya markerlari darajasini ortishi (LII –4,3 marta; O‘MM –2,6 marta), lipoperoksidatsiya mahsulotlarining ortiqcha to‘planishi (MDA – 2,6 marta; DK – 2,1 marta) bilan organizmda antioksidant ximoya tizimi yallig‘lanish rivojlanishi, organizmning detoksikatsion va antioksidant faoliyati susayishi (katalaza – 1,8 marta, superoksiddismutaza 2,2 marta) bilan ifodalanadi, bu o‘z navbatida endotoksikoz rivojlanishi xavfini yanada kuchaytiradi. Bu esa bemorlarning xavfsizligini ta’minlaydi, organizmdagi endogen intoksikatsiyani belgilovchi ko‘rsatkichlarni aniqlash orqali organizmda kelib chiqadigan asoratlar oldi olinadi va uzoq muddatli davolashga bo‘lgan ehtiyojni qisqartiradi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: funksional natijalarning erta aniqlanishi reabilitatsiya muddati va shiddatini kamaytiradi. Shuning hisobiga, reabilitatsiya bilan bog‘liq xizmatlar va dori-darmon sarfi bir bemorda o‘rtacha 500000 so‘mgacha qisqaradi. Bu nafaqat to‘g‘ridan-to‘g‘ri xarajatlarni kamaytiradi, balki bemorlarning iqtisodiy yo‘qotishlarini (ishdan qolish vaqti, transport, parvarish xarajatlari) ham qisqartiradi. Agar paratonzillyar abssess bilan kasallangan bemorlarda qondagi endogen intoksikatsiyani erta aniqlasak, va buning oqibatida kelib chiqadigan parenximatoz organlarning etishmovchiligi xam oldi olinadi. Yiliga kamida 60 nafar bemorda joriy etilsa, muassasa darajasida yillik umumiy iqtisodiy samara 3000000 so‘m atrofida shakllanadi. Xulosa: qondagi endogen intoksikatsiya va lipoperoksidatsiya, antioksidant tizim ko‘rsatkichlarini aniqlash orqali endotoksikoz oqibatida kelib chiqadigan  asoratlarni bartaraf etish va reabilitatsiya bo‘yicha xarajatlarni qisqartiradi. 
to‘rtinchi ilmiy yangilik: paratonzillyar abssess bilan og‘rigan bemorlarni kompleks davolashda antioksidant faollikka ega dori vositalari va enterosorbentni qo‘llash qonning immunologik va biokimyoviy ko‘rsatkichlarining me’yorlanishi tezlashishiga olib kelgani holda klinik jihatdan tezroq sog‘ayishga hamda davolash samaradorligini 20,5% oshirishga imkon berishi isbotlanganligi Andijon davlat tibbiyot instituti ekspert kengashi tomonidan 2025 yil 25 fevraldagi 6i-14/u-son bilan tasdiqlangan “Paratonzillyar abssessni davolashda sorbsion va antioksidant terapiya” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan. Ilmiy yangilikning amaliyotga joriy qilinishi: olingan natijalar Respublika ixtisoslashtirilgan otorinolaringologiya va bosh bo‘yin kasalliklari ilmiy amaliy tibbiyot markazining 28 martdagi 28-sonli buyrug‘i va Andijon shaxar “Xolis” xususiy tibbiyot markazining 2025 yil 27 martdagi 105-son va Farg‘ona viloyat ko‘p tarmoqli tibbiyot markazining 2025 yil 25-martdagi 54-son buyruqlari bilan amaliyotga joriy etilgan (Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy-texnik kengashning 2025 yil 15-avgustdagi 23/06-sonli xulosasi). Ilmiy yangilik natijalarining ijtimoiy samaradorligi: Paratonzillyar abssess bilan og‘rigan bemorlarni kompleks davolashda antioksidant terapiya va maxalliy sorbsion sanatsiya bilan birga enteral sorbsiyani qo‘llash klinik jihatdan tezroq sog‘ayishga, shuningdek, qonning immunologik va biokimyoviy ko‘rsatkichlarining me’yorlashi tezlashishiga olib keladi. Ilmiy yangilikning iqtisodiy samaradorligi: an’anaviy usulda davolanish o‘rtacha 9-10 kun tashkil etsa, biz ishlab chiqqan kompleks davoda esa 6 va 7 kunni tashkil etdi. Xar bir bemor uchun o‘rtacha  o‘rin kuni va davolash xarajatlari 2855540 so‘mni tashkil etsa, ishlab chiqilgan kompleks davo va o‘rin kuni qisqarishini xisobga olib 1280350 so‘mni tashkil qiladi. Ya’ni bir bemor hisobida 1575190 so‘mgacha xarajatlar qisqarishi mumkin. Bir yilda o‘rtacha 70 ta bemor davolanishini olsak, umumiy iqtisodiy samaradorlik bir muassasa uchun 110263300 so‘mni tashkil etadi. Shuningdek, paratonzillyar abssess bilan kasallangan bemorlar asosida bemorlarda shifoxonada bo‘lish muddati o‘rtacha 6 kunni, an`anaviy davo usulda esa 9-10 kundan ortiqni tashkil etadi. Bir bemor uchun shifoxona xarajatlari aniq hisob-kitoblarga ko‘ra o‘rtacha 1575190 so‘mgacha iqtisod qilinishi mumkin. Xulosa: paratonzillyar abssess bilan og‘rigan bemorlarni kompleks davolashda antioksidant faollikka ega dori vositalari va enterosorbentni qo‘llash klinik jihatdan tezroq sog‘ayishga, shuningdek, qonning immunologik va biokimyoviy ko‘rsatkichlarining normallashishi tezlashishiga olib keladi.