Долимов Абдурауф Араббой ўғлининг 
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Буғдойнинг Тритиcум аестивум Л. турига мансуб нав ва тизмаларида шўрланишга бардошлилик хусусиятининг молекуляр-генетик тавсифи», 03.00.03 – Молекуляр биология. Молекуляр генетика. Молекуляр биотехнология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2025.1.PhD/B1362.
Илмий раҳбар: Тураев Озод Суннаталиевич, биология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институти ҳузуридаги DSc.02/30.12.2019.B.53.01 рақамли Илмий кенгаш асосидаги бир марталик илмий кенгаш.
Расмий оппонентлар: Камбурова Венера Сайтумеровна, биология фанлари доктори, катта илмий ходим; Абдураҳимов Аброр Акрамжонович, биология фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Илғор технологиялар маркази. 
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик. 
II. Тадқиқотнинг мақсади: буғдойнинг Тритиcум аестивум Л. турига мансуб, Республикамизнинг раёнлашган нав намуналари ҳамда қурғоқчилик ҳудудларида қишлоқ хўжалиги тадқиқот маркази (ИCАРДА) коллекциясига мансуб кузги буғдой тизмаларини  шўрланишга чидамлилик хусусиятларини молекуляр маркерлар ёрдамида тавсифлаш ҳамда ушбу стрессга алоқадор генларнинг экспрессиясини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор кузги юмшоқ буғдойнинг маҳаллий ҳамда хорижий нав ва тизмалари ДНК маркерлар технологияси асосида шўрланишга чидамлилиги баҳоланган;
шўрланиш стрессига чидамли ва чидамсиз генотипларни аниқлашда Хwмc432  ва Хгwм493  ДНК маркерлари  амалий селекция жараёнида буғдой генотипларини шўрланиш стрессига тезкор ва аниқ баҳолашда самарали эканлиги исботланган;
буғдой намуналарининг генетик полиморфизми асосида тузилган филогенетик шажара ёрдамида, намуналарнинг ўзаро шўрланишга чидамлилиги бўйича филогенетик узоқлик ёки яқинлик даражалари аниқланган;
буғдойнинг чидамли ва чидамсиз нав ва тизмаларида шўрланиш стрессига алоқадор СОС1, СОС2, СОС3, WРКЙ1 ва П5CС1 генларининг экспрессияси назоратга нисбатан шўрланишнинг турли даражаларида ошганлиги кузатилган. Шу билан бирга, СОС4 ва ЛЕА25 генлари чидамли навда экспрессия даражаси ошган, чидамсиз навда эса ушбу генларнинг экспрессияси камайганлиги исботланган;
Эъзоз ва ФАWWОН-ИРР-43 буғдой намуналарида ЛЕА25 гени секвенирланган ва ушбу генда битта СНП аллели аниқланган.  
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Юмшоқ буғдойнинг Тритиcум аестивум Л. турига мансуб нав ва тизмаларида шўрланишга бардошлилик хусусиятининг молекуляр-генетик тавсифи бўйича олинган натижалар асосида:
юмшоқ буғдойнинг шўрланишга чидамлилигини ДНК маркерлар технологияси ёрдамида аниқлашда фойдаланилган маркерлардан Генетика ва ўсимликлар экспериментал биологияси институтда бажарилаётган (2024-2026) “Юмшоқ буғдойда ҳарорат стрессига жавобан CБФ/ДЕРБ транскрипсия омилларини кодловчи генлар экспрессиясини баҳолаш” мавзусидаги “Ўзбекистон-Беларус” халқаро фундаментал лойиҳасида фойдаланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2025 йил 22-апрелдаги 4/1255-990-сон маълумотномаси). Натижада, буғдойнинг абиотик стресс билан генетик боғланган Хwмc406, Хcфд18, Хcфд49, Хwмc24, Хwмc432, Хwмc11, Хcфд19 ва Хгwм493 каби маркерлари буғдойда ташқи мухитга алоқадор генларни идентификациялаш имконини берган;
шўрланишга чидамли маҳаллий буғдойнинг Эъзоз нави ҳамда ИCАРДА ташкилотининг  ФАWWОН-ИР-15, ФАWWОН-ИР-34 ва ФАWWОН-ИР-39 тизмалари ИCАРДА халқаро маркази томонидан селекция ва генетик тадқиқотлар учун бошланғич манба сифатида жорий этилган (ИCАРДА - Қурғоқчил ҳудудларда қишлоқ хўжалиги тадқиқотлари халқаро марказининг 2025 йил 18 апрелдаги ИСТ/1787 рақамли маълумотномаси). Натижада, шўрланишга чидамли навларни яратиш мақсадида генетик базани бойитиш ва озиқ-овқат хавфсизлигини таминлаш мақсадида олиб борилётган амалий ишларни ривожлантириш имконини берган;
шўрланиш стрессига чидамли ва чидамсиз буғдой намуналарида ЛЕА25 генининг секвенс натижалари НCБИ маълумотлар базасига лойланган: шўрга чидамли Эъзоз нави (ҳттпс://www.нcби.нлм.ниҳ.гов/нуccоре/2991309510) ҳамда шўрга таъсирчан ФАWWОН-ИР-43 тизмаси (ҳттпс://www.нcби.нлм.ниҳ.гов/нуccоре/ПВ747479.1). Натижада, ушбу маълумотлар шўрланишга чидамлиликнинг молекуляр механизмларини ўрганишда муҳим асос бўлиб хизмат қилиш имконини берган.