Мардиева Камила Маратовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Зизипҳора педиcеллата Пазиж эт Введ дан ажратилган эндофит замбуруғлар иккиламчи метаболитларининг биологик фаолликларини тадқиқ этиш”, 03.00.04 – Микробиология ва вирусология, 03.00.12 – Биотехнология (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.2.PhD/B1160.
Илмий раҳбарлар: Эгамбердиева Дилфуза Рустамовна, қишлоқ хўжалиги фанлари доктори, профессор; Эшбоев Фарҳод Бакир ўғли биология фанлари фалсафа доктори (PhD), катта илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассасалар номи: “ТИҚХММИ” Миллий тадқиқот университети ҳузуридаги Фундаментал ва амалий тадқиқотлар институти, Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси академик С.Й. Юнусов номидаги Ўсимлик моддалари кимёси институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: “ТИҚХММИ” Миллий тадқиқот университети қошидаги Фундаментал ва амалий тадқиқотлар институти, PhD.03/14.07.2022.B.10.06.
Расмий оппонентлар: Ташмухамедова Шоҳиста Сабировна, биология фанлари доктори, профессор; Каримов Ҳусниддин Холмаматович, PhD, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Биоорганик кимё институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: З. педиcеллата Пазиж эт Введ дан эндофит замбуруғларни ажратиб олиш ва уларнинг иккиламчи метаболитларининг биологик фаоллигини ўрганиш, шунингдек фаол замбуруғ изолятларининг тўлиқ геном ва метаболом таҳлилларини ўтказиш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Ўзбекистон ҳудудида ўсувчи З. педиcеллата Пазиж эт Введ доривор ўсимлигидан эндофит замбуруғлар ажратиб олинди ва молекуляр идентификация қилинди;
ажратиб олинган эндофит замбуруғлар томонидан биосинтез қилинган иккиламчи метаболитларнинг антимикроб, ситотоксик ва антиоксидант фаоллиги аниқланди;
З. педиcеллата Пазиж эт Введ билан ассоциацияланган эндофит замбуруғлар экстрактларининг кимёвий таркиби хроматографик ва спектрофотометрик таҳлил усуллари ёрдамида илк бор ўрганилди;
илк бор фаол эндофит замбуруғ штамми А. афлатохиформанс С13 нинг тўлиқ геном секвенси ва функсионал аннотацияси амалга оширилди;
биринчи марта АнтиСМАШ таҳлили ёрдамида А. афлатохиформанс С13 эндофит замбуруғининг иккиламчи метаболитлар синтезига жавобгар бўлган 84 та ген кластерини ўз ичига олувчи юқори биосинтетик салоҳияти аниқланди;
А. афлатохиформанс С13 ва Р. аррҳизус С8.2 эндофит замбуруғларидан фойдаланган ҳолда кожик кислотасини биотехнологик йўл билан олишнинг лаборатория шароитлари ишлаб чиқилди ва оптималлаштирилди.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши:
З. педиcеллата Пазиж эт Введ ўсимлигидан ажратилган эндофит замбуруғларнинг молекуляр идентификацияси ва биологик фаоллиги бўйича олинган натижалар асосида:
Z. педиcеллата Пазиж эт Введ ўсимлигидан ажратилган эндофит замбуруғларнинг этил ацетат экстрактлари Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси Ўсимлик моддалари кимёси институтида “Табиий ва синтетик бирикмаларнинг биологик фаоллигини ин витро ўрганиш. Оқсил инженерлиги. Рекомбинант оқсилларни тайёрлаш. Ижтимоий абамиятга эга бўлган ва бошқа турдаги касалликлар диагностикаси учун аниқ молекуляр-генетик маркёрларни ишлаб чиқиш” мавзусидаги фундаментал тадқиқотларда қўлланилган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси маълумотномаси № 4/1255-3004, 2025-йил 27-ноябр). Натижада, мазкур экстрактлар Баcиллус субтилис, Стапҳйлоcоccус ауреус ва Псеудомонас аеругиноса га нисбатан кучли антибактериал фаоллик, шунингдек, ҲеЛа, ҲЕп-2, ҲБЛ-100 ва CCРФ-CЕМ саратон ҳужайра линияларига нисбатан ситотоксик фаоллик намоён қилган;
ажратилган штаммларнинг ДНК кетма-кетликлари халқаро НCБИ маълумотлар базасида рўйхатдан ўтказилган: Р. аррҳизус (ПХ396432), А. долиcонидиум (ОР435582), П. африcана (ОР435585), А. алтерната (ОР435586) ва А. афлатохиформанс (ПХ396498). ГенБанк базасида кетма-кетликларнинг рўйхатдан ўтказилиши халқаро маълумотлар базасини бойитди ва уларнинг эндофит замбуруғлар бўйича кейинги илмий тадқиқотлар ҳамда биотехнологик ишланмаларда фойдаланиш имконини яратди.