Акбаров Миржамол Миродиловичнинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Илдизмевали сабзавот экинларининг замбуруғлар қўзғатадиган касалликлари ва уларга қарши биологик ҳамда кимёвий кураш чоралари”, 06.01.09 – Ўсимликларни ҳимоя қилиш (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.2.PhD/Qx580.
Илмий раҳбар: Хакимова Нигора Тохировна, биология фанлари номзоди, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўсимликлар карантини ва ҳимояси илмий-тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Пахта селекцияси, уруғчилиги ва етиштириш агротехнологиялари илмий-тадқиқот институти, DSc.05/30.12.2019.Qx.42.01.
Расмий оппонентлар: Кимсанбаев Хожимурод Хамрақулович, биология фанлари доктори, профессор; Мамедов Нормухаммад Марданович, қишлоқ хўжалиги фанлари бўйича фалсафа доктори, катта илмий ходим.
Етакчи ташкилот: Сабзавот, полиз экинлари ва картошкачилик илмий-тадқиқот институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Тошкент вилояти шароитида илдизмевали сабзавот экинлари (сабзи, шолғом, турп, редиска) нинг замбуруғлар қўзғатадиган касалликларини тарқалиши, ривожланиши, зарарини аниқлаш, бу касалликларни қўзғатувчи замбуруғларнинг айрим биоэкологик хусусиятларини ўрганиш ҳамда уларга қарши биологик ва кимёвий кураш чораларини ишлаб чиқиш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор Тошкент вилояти шароитида сабзи, шолғом, турп ва редисканинг ўсув даврида замбуруғлар қўзғатадиган касалликларини ўрганиш бўйича махсус тадқиқотлар амалга оширилиб, ун-шудринг, альтернариоз ва фузариоз касалликлари энг кенг тарқалганлиги ҳамда патоген замбуруғларнинг тур таркиби аниқланиб, Тошкент вилоятида ун-шудринг касаллиги 19,1-28,4% гача, альтернариоз 24,1-32,1% гача, фузариоз касаллиги 20,1-29,4% гача тарқалганлиги аниқланган;
сабзи, шолғом, турп ва редиска экинларида альтернариоз касаллигини қўзғатувчи Alternaria radicina, Alternaria brassicae, Alternaria raphani, фузариоз касаллигини қўзғатувчи Fusarium oxysporum (Schlecht.) Snyd. et Hans, Fusarium oxysporum Schlecht. f. raphani замбуруғ турларининг соф культуралари ажратилган;
альтернариоз касаллигини қўзғатувчи Alternaria sp., фузариоз касаллигини қўзғатувчи Fusarium sp. замбуруғ турлари Чапек озиқавий муҳитида картошкали озиқавий муҳити ва оч агарга қараганида яхши ўсиб ривожланиши аниқланган;
лаборатория шароитида альтернариоз касаллигини қўзғатувчи Alternaria sp. турлари спораларининг ривожланиши учун оптимал ҳарорат 25-28оС, Fusarium sp. турларлари учун 26-27оС гача эканлиги аниқланган;
сунъий зарарлаш йўли билан ўтказилган тажрибаларда сабзининг Мирзойи жўлтая 304, Мшак 195, Шолғомнинг Муяссар, Самаркандская местная, Турпнинг Куз ҳадияси, Редисканинг Красний великан навлари касалликларга нисбатан чидамли навлар эканлиги аниқланган;
лаборатория шароитида уруғдорилагич препаратларнинг таъсири ўрганилиб, Витавакс 200 ФФ 34% с.сук.с. (2,5 л/т) ҳамда Максим XL 035 FS 3,5% cук.с. (1,5 л/т) уруғдорилагичларини қўллаш орқали фузариоз касаллигини олдини олиш мумкинлики аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Илдизмевали сабзавот экинларининг замбуруғлар қўзғатадиган касалликларини тарқалиши, ривожланиши ҳамда зарарини аниқлаш ва уларга қарши кураш чораларини ишлаб чиқиш бўйича олиб борилган илмий тадқиқотлар натижалари асосида:
“Илдизмевали сабзавотларни касалликлардан ҳимоя қилиш” номли тавсиянома тасдиқланган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025 йил 9 апрелдаги 05/06-04-130-сонли маълумотномаси). Ушбу тавсиянома сабзавотчилик билан шуғилланувчи фермер, деҳқон хўжаликлари ва агрокластерлар учун мухим қўлланма бўлиб хизмат қилмоқда;
илдизмевали сабзавотларнинг (сабзи, шолғом, турп, редиска) фузариоз ва альтернариоз касалликларига қарши курашишда Спорагин с.е.к. (2,0 л/га), Оргамика Ф с. (0,8-1,0 л/га), Оргамика C с. (1,5-2,0 л/га), Псевдобактерин–3 с. (0,1-0,2 л/га) биофунгицидлари, альтернариоз касаллигига қарши курашишда Миравис дуо 200 к.с. (0,75 л/га), Танос 50% с.д.г. (0,4-0,6 кг/га), Мерит 32,5% сук.с. (0,8-1,0 л/га) ва Беллис 380 г/кг с.д.г. (0,6-0,8 кг/га) кимёвий препаратларини қўллаш Тошкент вилояти Юқоричирчиқ тумани “Тўйчиев Фурқат” фермер хўжалигининг 6,0 га, Тошкент тумани “Шухрат Зиё” фермер хўжалигида 7,0 га сабзи экини майдонларида жорий қилинган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025 йил 9 апрелдаги, 05/06-04-130-сонли маълумотномаси). Натижада биофунгицидлар фузариоз ва альтернариоз касалликларига қарши қўлланганида 74,9-78,9%, кимёвий препаратлар альтернариоз касаллигига қарши қўлланганда 85,7-89,8% биологик самарадорликка эришилган;
шолғом экинида кимёвий препаратлар ва биофунгицидлар қўллаш Тошкент вилояти Тошкент туманидаги “Рахматхўжаев Тойир” фермер хўжалигининг 4,5 га, “Шухрат Зиё” фермер хўжалигининг 5,5 га майдонларида жорий қилинган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025 йил 9 апрелдаги 05/06-04-130-сонли маълумотномаси). Натижада биофунгицидлар қўлланганда 76,3-79,6%, кимёвий препаратлар қўлланганида эса 86,9-88,6% биологик самарадорликка эришилган;
турпда кимёвий препаратлар ва биофунгицидларни қўллаш Яшнобод туманидаги “Тузел Назаров Сардор” фермер хўжалигининг жами 11,0 га экин майдонларида жорий қилинган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025 йил 9 апрелдаги 05/06-04-130-сонли маълумотномаси). Натижада биопрепаратлардан 75,1-79,7% ва кимёвий препаратлар қўлланганида 87,0-88,1% биологик самарадорликка эришилган;
кимёвий препаратлар ва биофунгицидларни қўллаш Тошкент вилоятининг Юқоричирчиқ тумани “Замон сари барака” фермер хўжалигида 8,0 га, Қибрай туманидаги “Шукурова Гўзал Насруллаевна” фермер хўжалигини 1,5 га редиска экин майдонларида жорий қилинган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025 йил 9 апрелдаги 05/06-04-130-сонли маълумотномаси). Натижада биофунгицидлар қўлланганда 71,4-77,3% ва кимёвий препаратлар қўлланганида эса 88,0-88,7% биологик самарадорликка эришилган.