Ernazarov Alimardon Jumaqulovichning 
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Sportchilarda dorsopatiyalarni reabilitatsiya tiklash dasturlarini asoslash va ishlab chiqish», ixtisoslik shifri: 14.00.38 – Sport tibbiyoti (tibbiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yhatga olingan raqam: B2023.1.PhD/Tib2461.
Ilmiy rahbar: Mavlyanova Zilola Farxadovna, tibbiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Samarqand davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Samarqand davlat tibbiyot universiteti, DSc.04/31.10.2024.Tib.102.03.
Rasmiy opponentlar: Usmanxodjaeva Adibaxon Amirsaidovna, tibbiyot fanlari doktori (DSc), dotsent (O‘zbekiston); Slivkina Natal`ya Vladimirovna, tibbiyot fanlari doktori, dotsent (Qozog‘iston).
Yetakchi tashkilot: Abu Ali ibn Sino nomidagi Buxoro davlat tibbiyot instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: yakkakurashchi sportchilar misolida dorsopatiyalarni tibbiy reabilitatsiya qilish algoritmi va kompleks dasturini ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
ilk bor kompleks tadqiqotlar, validatsiyalangan funksional shkalalar va instrumental usullardan foydalangan holda yakkakurashchi sportchilarda dorsopatiyalarning tipik klinik-funksional profillari aniqlangan;
sportchilarda dorsopatiyalarning shakllanishiga olib keladigan muhim omil sport mashg‘ulotlari sharoitida, ayniqsa dzyudo (68,1%) va milliy kurashda (68,6%) sportning o‘ziga xos xususiyatlari (turli xil ushlashlar, uloqtirishlar va yiqilishlar) bilan bog‘liq bo‘lgan nomutanosib jismoniy yuklamalar va harakatlar gigienasining buzilishi ekanligi aniqlangan;
dorsopatiyali yakkakurashchi sportchilarda DJT, manual terapiya, massaj, kinezioterapiya, miostimulyasiya va zarba to‘lqinli terapiya kombinatsiyasiga asoslangan tiklovchi reabilitatsiya kompleks dasturining samaradorligi isbotlangan;
yakkakurashchi sportchilarda klinik, biomexanik va instrumental baholashni o‘z ichiga olgan dorsopatiyalarni erta tashxislash uchun ishlab chiqilgan va sinovdan o‘tgan algoritmni joriy etish klinik oldi bosqichlarida kasallikni aniqlash imkonini berishi, ko‘pincha qomatning buzilishi (55,2%) va bel qismining harakat diapazonining pasayishi (45,7%) ko‘rinishida namoyon bo‘ladigan jarayonning surunkalilashuvining oldini olishi aniqlangan.
IV. Tadqiqot natijalarini joriy qilinishi. 
O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashning ilmiy-tadqiqot ishlari natijalarini amaliyotga tatbig‘i bo‘yicha yagona xulosa 2025 yil 7 oktyabrdagi 26-sonli yig‘ilish bayonnomasiga № 26/07 xulosasiga ko‘ra:
birinchi ilmiy yangilik: ilk bor kompleks tadqiqotlar, validatsiyalangan funksional shkalalar va instrumental usullardan foydalangan holda yakkakurashchi sportchilarda dorsopatiyalarning tipik klinik-funksional profillari aniqlanganligi SamDTU Ilmiy Kengashining 2025 yil 30 apreldagi 9-sonli bayonnomasi bilan tasdiqlangan «Dorsopatiya bilan kasallangan sportchilarda tiklovchi-reabilitatsion davolash dasturini ishlab chiqishning uslubiy asoslari» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan hamda Farg‘ona viloyati sport boshqarmasi tasarrufidagi Marg‘ilon shahar 2-son sport maktabining 2025 yil 8 maydagi 09-02/43-A-sonli buyrug‘i hamda Samarqand olimpiya va paralimpiya sport turlariga tayyorlash markazining 2025 yil 5 maydagi 17-A-sonli buyrug‘i bilan amaliyotga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: erta va aniq tashxis qo‘yish va individual reabilitatsiya dasturini o‘z vaqtida amalga oshirishga imkon beruvchi dorsopatiyalarning turlarini ajratishga erishildi, bu sportchilarda og‘riq intensivligini 42,0% ga, residivlar chastotasini 38,0% ga va mashg‘ulot paytidagi majburiy tanaffuslar sonini kamaytirishni, shuningdek, mashg‘ulotlar va musobaqaga qaytish foizini 87,0% gacha oshirishni ta’minladi. Iqtisodiy samaradorligi quyidagilardan iborat: ushbu dasturni joriy etish davolash va jarrohlik aralashuvi xarajatlarini kamaytirish imkonini bergan. Iqtisodiy samaradorlik statsionarga murojaatlar sonining kamayishi, tiklanish muddatlarining qisqarishi va sport faoliyati davomiyligini uzaytirish hisobiga bir sportchi uchun oyiga 540000 so‘mni tashkil etdi. Xulosa: yosh jihatidan yakkakurashchilarda aniqlangan dorsopatiyalarning o‘ziga xos klinik-funksional profillari dorsopatiyalarning fenotiplarini aniqlash, xavf stratifikatsiyasini yaxshilash, tashxislash aniqligini oshirish va turli ixtisoslikdagi sportchilarni reabilitatsiya qilishga individual yondashuvlarni o‘z vaqtida joriy etish imkonini berdi. Shunday qilib, sportchilar o‘rtasida dorsopatiyalarni erta aniqlash va reabilitatsiya qilish uchun ishlab chiqilgan dasturlarni joriy etish sportchilarga tibbiy xizmat ko‘rsatish sifatini yaxshilash, patologiyaning surunkalilashuvini oldini olishga, milliy terma jamoalarda kadrlar salohiyatini saqlab qolish va sportda yutuqlarni oshirishga yordam beradi.
ikkinchi ilmiy yangilik: sportchilarda dorsopatiyalarning shakllanishiga olib keladigan muhim omil sport mashg‘ulotlari sharoitida, ayniqsa dzyudo (68,1%) va milliy kurashda (68,6%) sportning o‘ziga xos xususiyatlari (turli xil ushlashlar, uloqtirishlar va yiqilishlar) bilan bog‘liq bo‘lgan nomutanosib jismoniy yuklamalar va harakatlar gigienasining buzilishi ekanligi aniqlanganligi SamDTU Ilmiy Kengashining 2025 yil 30 apreldagi 9-sonli bayonnomasi bilan tasdiqlangan «Dorsopatiya bilan kasallangan sportchilarda tiklovchi-reabilitatsion davolash dasturini ishlab chiqishning uslubiy asoslari» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan hamda Farg‘ona viloyati sport boshqarmasi tasarrufidagi Marg‘ilon shahar 2-son sport maktabining 2025 yil 8 maydagi 09-02/43-A-sonli buyrug‘i hamda Samarqand olimpiya va paralimpiya sport turlariga tayyorlash markazining 2025 yil 5 maydagi 17-A-sonli buyrug‘i bilan amaliyotga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: taklif etilgan chora-tadbirlarning amalga oshirilishi umurtqa pog‘onasining o‘tkir jarohatlari chastotasini 31,0% ga, beldagi surunkali og‘riqlar shikoyatlari sonini 45,0% ga kamaytirishga, shuningdek, dorsopatiyalar tufayli mashg‘ulotlarni to‘xtatmaydigan sportchilar ulushini 82,0% gacha oshirishga yordam bergan. Iqtisodiy samaradorligi: sportchilarda dorsopatiyalarni tashxislash va reabilitatsiya qilishning kompleks dasturini joriy etish, dorsopatiyalarni erta oldini olish va umurtqa pog‘onasi shikastlanishini kamaytirish tiklovchi davolash xarajatlarini, mehnatga layoqatsizlik davomiyligini qisqartirish, sportdan erta ketishning oldini olish imkonini bergan, bir sportchi uchun xarajatlarni kamaytirish yiliga o‘rtacha 600000 so‘mgacha bo‘lgan. Xulosa: yosh jihatidan yakkakurashchi sportchilarda aniqlangan dorsopatiyalarning o‘ziga xos klinik-funksional profillari dorsopatiya fenotiplarini aniqlash, xavf stratifikatsiyasini yaxshilash, tashxislash aniqligini oshirish va turli ixtisoslikdagi sportchilarni reabilitatsiya qilishga individual yondashuvlarni o‘z vaqtida joriy etish imkonini berdi. Shunday qilib, sportchilarda dorsopatiyalarni tashxislash va reabilitatsiya qilish bo‘yicha ishlab chiqilgan yondashuvlar va dasturlarni joriy etish ularni tibbiy qo‘llab-quvvatlash sifatini oshirishga, patologiyaning surunkali rivojlanish xavfini kamaytirishga, terma jamoalarda kadrlar salohiyatini saqlab qolishga va sport natijalarini oshirishga yordam beradi.
uchinchi ilmiy yangilik: dorsopatiyali yakkakurashchi sportchilarda DJT, manual terapiya, massaj, kinezioterapiya, miostimulyasiya va zarba to‘lqinli terapiya kombinatsiyasiga asoslangan tiklovchi reabilitatsiya kompleks dasturining samaradorligi isbotlanganligi SamDTU Ilmiy Kengashining 2025 yil 30 apreldagi 9-sonli bayonnomasi bilan tasdiqlangan «Dorsopatiya bilan kasallangan sportchilarda tiklovchi-reabilitatsion davolash dasturini ishlab chiqishning uslubiy asoslari» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan hamda Farg‘ona viloyati sport boshqarmasi tasarrufidagi Marg‘ilon shahar 2-son sport maktabining 2025 yil 8 maydagi 09-02/43-A-sonli buyrug‘i hamda Samarqand olimpiya va paralimpiya sport turlariga tayyorlash markazining 2025 yil 5 maydagi 17-A-sonli buyrug‘i bilan amaliyotga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: reabilitatsion dasturning sport faoliyatiga tadbiq etilishi surunkali og‘riq holatlarini 46,0%ga kamaytirishga, mashg‘ulotga qaytish kunlarining o‘rtacha 17 kunga qisqarishiga, shuningdek, tibbiy cheklovlari bo‘lmagan sportchilar ulushini 84,0% gacha yaxshilash imkonini berdi. Iqtisodiy samaradorligi: tiklanish muddatlarini qisqartirish va qimmatbaho dori-darmonlar yoki jarrohlik davolashga bo‘lgan ehtiyojni kamaytirish tiklanish davrida bir sportchiga o‘rtacha xarajatlarni 780000 so‘mgacha kamaytirish imkonini bergan. Xulosa: yakkakurashchi sportchilarda yosh jihatidan dorsopatiyalarning aniqlangan o‘ziga xos klinik-funksional profillari dorsopatiyalarning fenotiplarini ajratish, xavf stratifikatsiyasini yaxshilash, tashxislash aniqligini oshirish va turli ixtisoslikdagi sportchilarni reabilitatsiya qilishga individual yondashuvlarni o‘z vaqtida joriy etish imkonini berdi. Shunday qilib, sportchilarda dorsopatiyalarni tashxislash va reabilitatsiya qilish bo‘yicha ishlab chiqilgan yondashuvlar va dasturlarni joriy etish ularni tibbiy qo‘llab-quvvatlash sifatini oshirishga, patologiyaning surunkali rivojlanish xavfini kamaytirishga, terma jamoalarda kadrlar salohiyatini saqlab qolishga va sport natijalarini oshirishga yordam beradi. 
to‘rtinchi ilmiy yangilik: yakkakurashchi sportchilarda klinik, biomexanik va instrumental baholashni o‘z ichiga olgan dorsopatiyalarni erta tashxislash uchun ishlab chiqilgan va sinovdan o‘tgan algoritmni joriy etish klinik oldi bosqichlarida kasallikni aniqlash imkonini berishi, ko‘pincha qomatning buzilishi (55,2%) va bel qismining harakat diapazonining pasayishi (45,7%) ko‘rinishida namoyon bo‘ladigan jarayonning surunkalilashuvining oldini olishi aniqlanganligi SamDTU Ilmiy Kengashining 2025 yil 30 apreldagi 9-sonli bayonnomasi bilan tasdiqlangan «Dorsopatiya bilan kasallangan sportchilarda tiklovchi-reabilitatsion davolash dasturini ishlab chiqishning uslubiy asoslari» nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga singdirilgan hamda Farg‘ona viloyati sport boshqarmasi tasarrufidagi Marg‘ilon shahar 2-son sport maktabining 2025 yil 8 maydagi 09-02/43-A-sonli buyrug‘i hamda Samarqand olimpiya va paralimpiya sport turlariga tayyorlash markazining 2025 yil 5 maydagi 17-A-sonli buyrug‘i bilan amaliyotga joriy etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: tavsiya etilgan algoritm yakkakurashchilarning 62,0 foizida dorsalgiya paydo bo‘lishidan oldin dorsopatiyalarni aniqlash imkonini berdi, bu sportda noto‘g‘ri harakatlarini o‘z vaqtida tuzatish, dorsalgiya xavfini kamaytirish, qad-qomatni yaxshilash va aksariyat sportchilarda harakat faolligini to‘liq saqlqb qolishga erishishni ta’minladi. Iqtisodiy samaradorligi: erta diagnostika va algoritmni amaliyotga tadbiq etish KT, MRT kabi qimmatbaho tekshiruvlarni o‘tkazishni 28,0% ga kamaytirish, shuningdek, kasallikning kechki bosqichlarida reabilitatsion davolashga sarflanadigan xarajatlarni tejash imkonini bergan. Bitta sportchi uchun tejamkorlik yiliga o‘rtacha 450000 so‘mgacha bo‘lgan. Xulosa: yakkakurashchi sportchilarda yosh jihatidan dorsopatiyalarning aniqlangan o‘ziga xos klinik-funksional profillari dorsopatiyalarning fenotiplarini ajratish, xavf stratifikatsiyasini yaxshilash, tashxislash aniqligini oshirish va turli ixtisoslikdagi sportchilarni reabilitatsiya qilishga individual yondashuvlarni o‘z vaqtida joriy etish imkonini berdi. Shunday qilib, sportchilarda dorsopatiyalarni tashxislash va reabilitatsiya qilish bo‘yicha ishlab chiqilgan yondashuvlar va dasturlarni joriy etish ularni tibbiy qo‘llab-quvvatlash sifatini oshirishga, patologiyaning surunkali rivojlanish xavfini kamaytirishga, terma jamoalarda kadrlar salohiyatini saqlab qolishga va sport natijalarini oshirishga yordam beradi.