Abduraxmanov Akmal Yuldoshovichning
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
“XX asrning 60-80-yillarida Surxondaryo viloyati qishloqlari aholisining kundalik hayoti” mavzusidagi 07.00.01 –“O‘zbekiston tarixi” (tarix fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2021.2.PhD/Tar894.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Termiz davlat universiteti.
Ilmiy rahbar: Qobulov Eshbolta Otamurodovich, tarix fanlari doktori (DSc), professor.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Termiz davlat universiteti, PhD.03/30.12.2019.Tar.78.02.
Rasmiy opponentlar: Tursunov Saypulla Narzullaevich, tarix fanlari doktori, proffessor, Temirova Charos Xusanovna, tarix fanlari doktori (DSc), professor;
Yetakchi tashkilot: Shahrisabz davlat pedagogika instituti.
II. Tadqiqotning maqsadi: 1960-1980-yillarda Surxondaryo viloyati qishloqlari aholisining kundalik hayoti tarixini arxiv hujjatlari, og‘zaki tarix va ilmiy adabiyotlarga asoslangan holda ochib berishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
1960-yillar o‘rtalaridan boshlab kolxozchilarga ish haqi va kafolatlangan pensiya ta’minoti joriy etilgani, 1980-yillarda esa oilaviy pudrat asosida ishlab chiqarishning yo‘lga qo‘yilishi Surxondaryo viloyati qishloq aholisi daromadlarining oshishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatganligi, shuningdek, davlatning tomorqa xo‘jaligiga nisbatan maqsadsiz va beqaror siyosati tufayli ushbu xo‘jalik turi mintaqada etarli darajada rivojlanmaganligi aniqlangan;
1970-yillarda Sovet hukumatining “xutor” xo‘jaliklarini tugatish siyosati natijasida Surxondaryo viloyati qishloq aholisi orasida an’anaviy dehqonchilik madaniyatining izdan chiqqanligi, mazkur siyosat o‘z navbatida qishloq xo‘jaligi mahsulotlari - xususan, go‘sht va sut etishmovchiligi yuzaga kelishiga sabab bo‘lganligi ilmiy asoslangan;
1960–1980-yillarda Surxondaryo viloyati qishloq hududlarida maktabgacha ta’lim muassasalari qurilishining jadallashuvi hamda bolalar qamrovining kengaytirilishi qishloq ayollarini mavsumiy va doimiy dala ishlariga jalb etish siyosati bilan bevosita bog‘liq bo‘lganligi, shu bilan birga mazkur davrda maktabgacha ta’lim muassasalarining asosiy qismini mavsumiy bolalar bog‘chalari tashkil etganligi ko‘rsatilgan;
1960-1980-yillarda kolxoz va sovxozlar tomonidan qishloq aholisining madaniy dam olishi uchun barpo etilgan bog‘ (dacha) lar amalda aholining madaniy hayotida sezilarli o‘rin tutmaganligi, qishloq klublari qoshida faoliyat yuritgan xalq ashula va raqs ansambllari esa Ittifoq miqyosida hamda xorijiy davlatlarda yuqori nufuz qozonganligi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
XX asrning 60-80-yillarida Surxondaryo viloyati qishloqlari aholisining kundalik hayoti mavzusini o‘rganishda to‘plangan ilmiy ma’lumotlar asosida:
1960-yillar o‘rtalaridan boshlab kolxozchilarga ish haqi va kafolatlangan pensiya ta’minoti joriy etilgani, 1980-yillarda esa oilaviy pudrat asosida ishlab chiqarishning yo‘lga qo‘yilishi Surxondaryo viloyati qishloq aholisi daromadlarining oshishiga sezilarli ta’sir ko‘rsatganligi, shuningdek, davlatning tomorqa xo‘jaligiga nisbatan maqsadsiz va beqaror siyosati tufayli ushbu xo‘jalik turi mintaqada etarli darajada rivojlanmaganligi aniqlanganligiga oid ma’lumotlardan “O‘zbekiston tarixi” telekanalida efirga uzatilgan “Taqdimot” ko‘rsatuvi ssenariysini tayyorlashda foydalanilgan (O‘zbekiston Milliy teleradiokompaniyasining 2023-yil 22-avgustdagi 02-31-1264-son ma’lumotnomasi). Natijada teletomoshabinlarda 1960-1980-yillardagi qishloq aholisi hayotiga doir ilmiy tasavvur shakllangan.
1970-yillarda Sovet hukumatining “xutor” xo‘jaliklarini tugatish siyosati natijasida Surxondaryo viloyati qishloq aholisi orasida an’anaviy dehqonchilik madaniyatining izdan chiqqanligi, mazkur siyosat o‘z navbatida qishloq xo‘jaligi mahsulotlari - xususan, go‘sht va sut etishmovchiligi yuzaga kelishiga sabab bo‘lganligi ilmiy asoslangangiga oid ma’lumotlardan Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazining 2024-yilda ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish va sohani rivojlantirish bo‘yicha chora-tadbirlar dasturining IV yo‘nalishida belgilangan “Aholi o‘rtasida vatanparvarlik tuyg‘ularini uyg‘otish, yangilanish jarayonlari va tub islohotlarga daxldorlik hissini uyg‘otish, tarixiy va muhim sanalarda ularni birlashtirishga qaratilgan chora-tadbirlar” 23-bandi “Yoshlarda yuksak vatanparvarlik, milliy g‘urur va iftixor tuyg‘ularini rivojlantirish, harbiylar, vatan himoyachilariga hurmat uyg‘otish, Vatanni himoya qilishini eng sharafli burch ekanligini keng targ‘ib qilish bo‘yicha amaliy choratad birlarni yo‘lga qo‘yish” mavzusida targ‘ibot ishlarini tashkil etish va o‘tkazishda foydalanilgan (Respublika ma’naviyat va ma’rifat markazi huzuridagi Ijtimoiy-ma’naviy tadqiqotlar institutining 2025-yil 24-apreldagi 10/228-son ma’lumotnomasi). Natijada ma’naviy-ma’rifiy ishlarning real samaradorligi oshgan, targ‘ibot faoliyatining mafkuraviy ta’sirchanligi kuchaygan.
1960–1980-yillarda Surxondaryo viloyati qishloq hududlarida maktabgacha ta’lim muassasalari qurilishining jadallashuvi hamda bolalar qamrovining kengaytirilishi qishloq ayollarini mavsumiy va doimiy dala ishlariga jalb etish siyosati bilan bevosita bog‘liq bo‘lganligi, shu bilan birga mazkur davrda maktabgacha ta’lim muassasalarining asosiy qismini mavsumiy bolalar bog‘chalari tashkil etganligi ko‘rsatilganligi haqidagi ma’lumotlardan bugungi kundagi qishloq hududlarida joylashgan madaniy muassasalar, jumladan qishloq kutubxonalari, madaniy dam olish maskanlari va folklor-etnografik jamoalari faoliyatining tashkil etishda tajriba sifatida foydalanilgan. (O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligining 2023-yil 25-avgustdagi 05-12-15-6139-sonli ma’lumotnomasi). Natijada qishloq hududlaridagi madaniy-ma’rifiy muassasalar faoliyatini takomillashtirishda tarixiy tajribaga tayangan holda aholining bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish, yoshlar ongida ma’naviy qadriyatlarni mustahkamlash hamda mahalliy madaniy merosni targ‘ib etishga qaratilgan chora-tadbirlarning samaradorligi oshdi.
1960-1980-yillarda kolxoz va sovxozlar tomonidan qishloq aholisining madaniy dam olishi uchun barpo etilgan bog‘ (dacha) lar amalda aholining madaniy hayotida sezilarli o‘rin tutmaganligi, qishloq klublari qoshida faoliyat yuritgan xalq ashula va raqs ansambllari esa Ittifoq miqyosida hamda xorijiy davlatlarda yuqori nufuz qozonganligi isbotlanganligi to‘g‘risidagi ma’lumotlardan bugungi kundagi qishloq hududlarida joylashgan madaniy muassasalar, jumladan qishloq kutubxonalari, madaniy dam olish maskanlari va folklor-etnografik jamoalari faoliyatining tashkil etishda tajriba sifatida foydalanilgan. (O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligining 2023-yil 25-avgustdagi 05-12-15-6139-sonli ma’lumotnomasi). Natijada tarixiy tajribaga tayangan holda qishloq hududlaridagi madaniy-ma’rifiy muassasalar faoliyatini takomillashtirish, aholining bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish hamda yoshlar ongida ma’naviy qadriyatlarni mustahkamlashga qaratilgan chora-tadbirlar samaradorligi oshdi.
