Sultanov Safronbek Safarboy o‘g‘lining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): «Arterial gipertenziyada  buyraklar disfunksiyasining erta rivojlanishini klinik va genetik jihatlari» 14.00.05 – Ichki kasalliklar (tibbiyot fanlari). 
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: № B2025.1.PhD/Tib5410.
Ilmiy rahbar: Jabbarov Ozimbay Otaxonovich, tibbiyot fanlari doktori, professor. 
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent davlat tibbiyot universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Urganch davlat tibbiyot instituti, PhD 04/30.09.2020.Tib.123.01.
Rasmiy opponentlar: Axmedova Nilufar Sharipovna (DSc), professor; Abdullaev  Sherzod Sagdullaevich, tibbiyot fanlari doktori. 
Yetakchi tashkilot: Respublika ixtisoslashtirilgan terapiya va tibbiy reabilitatsiya ilmiy-amaliy tibbiyot markazi.
Dissertatsiya yo‘nalishi: amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: arterial gipertenziyasi bor bo‘lgan bemorlarda buyraklar disfunksiyasining erta rivojlanishiga klinik va genetik omillarning ta’sirini kompleks tahlillar natijalariga asoslangan holda baholashdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
buyraklar disfunksiyasi rivojlanishi xavfi bor bemorlarning tekshiruv standartiga genetik tekshirish usullarini kiritish orqali kasallik asoratlarining rivojlanishida genetik omillarning ahamiyati isbotlangan;
bemorlarda kasallikning kechishi va asoratlarning rivojlanishida fenotipik va genotipik belgilarning o‘zaro morfofunksional bog‘liqligi isbotlangan;
buyraklar disfunksiyasi rivojlanishida AGTR1, EDN1, LPL genlarining alohida va o‘zaro ta’sir xususiyatlari aniqlangan;
buyraklar disfunksiyasi rivojlanishiga turtki bo‘ladigan xavf guruhlarni shakllantirish va bashoratlashga qaratilgan informatsion genetik markerlarning diagnostik algoritmi ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi.
“Arterial gipertenziyada  buyraklar disfunksiyasining erta rivojlanishini klinik va genetik jihatlari» mavzusida olib borilgan tadqiqot natijalari asosida: 
birinchi ilmiy yangilik: buyraklar disfunksiyasi rivojlanishi xavfi bor bemorlarning tekshiruv standartiga genetik tekshirish usullarini kiritish orqali kasallik asoratlarining rivojlanishida genetik omillarning ahamiyati isbotlanganligi “Arterial gipertenziyada buyraklar disfunksiyasining rivojlanishini  erta tashxislash usullari”  nomli uslubiy tavsiyanoma tasdiqlangan (Sog‘liqni saqlash vazirligining 2025 yil 24 fevraldagi 02-25/480-t-sonli ma’lumotnoma bilan tasdiqlangan). Ijtimoiy samaradorligi: mazkur uslubiy tavsiyanoma surunkali buyrak kasalligi kuzatilgan  arterial gipertenziyali bemorlarda buyraklar disfunksiyasi rivojlanishini erta aniqlash, kasallik avj olishi va asoratlanishini oldindan baholashga erishilgan. Iqtisodiy samaradorligi: buyraklar disfunksiyasi rivojlanishida genetik tekshiruvlarni joriy qilish orqali bemorlarning ambulator murojaatlari qisqarishi va tez yordamga muhtojlik, statsionar davolanish ko‘rsatmasi yo‘qligi hisobidan har bir nafar bemor uchun sarflanadigan xarajatlarini 175200  so‘mga iqtisod qilishga erishilgan.  Xulosa: Genetik tekshiruvlar asosida buyraklar disfunksiyasi rivojlanishi xavfi yuqori bo‘lgan bemorlarni erta aniqlash yordamida qo‘shimcha diagnostika va davolash xarajatlarini kamaytirish orqali bemor uchun sarflanadigan ambulator va statsionar xarajatlardan har bir nafar bemor uchun byudjet hisobidan 73600 so‘m, byudjetdan tashqari mablag‘lardan esa 101600 so‘m iqtisod qilish imkonini bergan.
ikkinchi ilmiy yangilik: bemorlarda kasallikning kechishi va asoratlarning rivojlanishida fenotipik va genotipik belgilarning o‘zaro morfofunksional bog‘liqligi isbotlanganligi “Arterial gipertenziyada buyraklar disfunksiyasining rivojlanishini erta tashxislash usullari” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga kiritilgan. (Sog‘liqni saqlash vazirligining 2025 yil 24 fevraldagi 02-25/480-t-sonli ma’lumotnomasi). Mazkur takliflar Toshkent viloyati ixtisoslashgan somatika shifoxonasi terapiya bo‘limi va Toshkent shahar tez tibbiy yordam klinik shifoxonasi terapiya bo‘limlarida (Toshkent viloyati ixtisoslashtirilgan somatika shifoxonasi va Toshkent shahar tez tibbiy yordam klinik shifoxonasi bosh shifokorlarining 2025 yil 18- martdagi 01-48-sonli va 2025 yil 19-martdagi 25-sonli buyruqlari bilan)  klinik amaliyotiga tatbiq etilgan.  Ijtimoiy samaradorligi: olingan natijalarning amaliyotga joriy qilinishi buyraklar shikastlanishining dastlabki bosqichlarini erta aniqlash va asoratlar tufayli kelib chiqadigan nogironlikning oldini olishga erishish hamda gemodializgacha bo‘lgan davrni uzaytirish va o‘lim ko‘rsatkichlarini kamaytirishga imkon bergan. Iqtisodiy samaradorligi: buyraklar disfunksiyasini erta tashxislash va asoratlarni oldini olish hisobiga bemorlarning takroriy shifokor murojaatlari 2 martaga, laborator va instrumental tekshiruvlar soni 1,8 martaga qisqarishi natijasida har bir bemor uchun yillik 164700 so‘m byudjet mablag‘i, shuningdek, 119300 so‘m byudjetdan tashqari xarajatlar iqtisod qilingan. Xulosa: ishlab chiqilgan tekshiruvlar asosida buyraklar disfunksiyasining erta tashxisi va individual davo taktikasini qo‘llash natijasida har bir bemor uchun 284000 so‘mgacha iqtisodiy samaraga erishilgan bo‘lib, bu amaliyotda klinik-laborator aniqlik va davolash samaradorligini sezilarli oshirgan.
uchinchi ilmiy yangilik: buyraklar disfunksiyasi rivojlanishida AGTR1, EDN1, LPL genlarining alohida va o‘zaro ta’sir xususiyatlari aniqlanganligi “Arterial gipertenziyada buyraklar disfunksiyasining rivojlanishini erta tashxislash usullari” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga kiritilgan. (Sog‘liqni saqlash vazirligining 2025 yil 24 fevraldagi 02-25/480-t-sonli ma’lumotnomasi). Mazkur takliflar Toshkent viloyati ixtisoslashgan somatika shifoxonasi terapiya bo‘limi va Toshkent shahar tez tibbiy yordam klinik shifoxonasi terapiya bo‘limlarida (Toshkent viloyati ixtisoslashtirilgan somatika shifoxonasi va Toshkent shahar tez tibbiy yordam klinik shifoxonasi bosh shifokorlarining 2025 yil 18- martdagi 01-48-sonli va 2025 yil 19-martdagi 25-sonli buyruqlari bilan) klinik amaliyotiga tatbiq etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: aniqlangan genetik markerlar asosida buyraklar disfunksiyasi rivojlanish xavfi yuqori bo‘lgan  bemorlarni erta aniqlash va dispanser nazoratiga olish imkoniyati yaratildi. Bu yondashuv kasallikning og‘ir bosqichlarga o‘tishini kamaytirishga, bemorlarning hayot sifatini yaxshilashga va individual davolash strategiyasini belgilashga xizmat qiladi. Iqtisodiy  samaradorligi: genetik skrining asosida   har bir nafar bemor uchun sarflanadigan xarajatlarini 164400  so‘mga iqtisod qilishga erishilgan. Xulosa: Genetik tekshiruvlar asosida buyraklar disfunksiyasi rivojlanishi xavfi yuqori bo‘lgan bemorlarni erta aniqlash yordamida qo‘shimcha diagnostika va davolash xarajatlarini kamaytirish orqali bemor uchun sarflanadigan ambulator va statsionar xarajatlardan har bir nafar bemor uchun byudjet hisobidan 69000 so‘m, byudjetdan tashqari mablag‘lardan esa 95400 so‘m iqtisod qilish imkonini bergan.
to‘rtinchi ilmiy yangilik: buyraklar disfunksiyasi rivojlanishiga turtki bo‘ladigan xavf guruhlarni shakllantirish va bashoratlashga qaratilgan informatsion genetik markerlarning diagnostik algoritmi ishlab chiqilganligi “Arterial gipertenziyada buyraklar disfunksiyasining rivojlanishini erta tashxislash usullari” nomli uslubiy tavsiyanoma mazmuniga kiritilgan. (Sog‘liqni saqlash vazirligining 2025 yil 24 fevraldagi 02-25/480-t-sonli ma’lumotnomasi). Mazkur takliflar Toshkent viloyati ixtisoslashgan somatika shifoxonasi terapiya bo‘limi va Toshkent shahar tez tibbiy yordam klinik shifoxonasi terapiya bo‘limlarida (Toshkent viloyati ixtisoslashtirilgan somatika shifoxonasi va Toshkent shahar tez tibbiy yordam klinik shifoxonasi bosh shifokorlarining 2025 yil 18- martdagi 01-48-sonli va 2025 yil 19-martdagi 25-sonli buyruqlari bilan)  klinik amaliyotiga tatbiq etilgan. Ijtimoiy samaradorligi: ishlab chiqilgan integral algoritm yordamida  buyraklar disfunksiyasi rivojlanish xavfi yuqori bo‘lgan bemorlar erta aniqlanib, individual davo taktikasi tanlanishi natijasida og‘ir asoratlar soni kamaydi, bemorlarning hayot sifati va mehnatga layoqati yaxshilandi. Iqtisodiy samaradorligi: Buyraklar disfunfsiyasini erta tashxislash va asoratlarni oldini olish hisobiga bemorlarning bemorlarning ambulator murojaati 3 martaga kamayadi, mutaxassis ko‘rigi va standart bo‘yicha  bajariladigan  boshqa laborator tahlillar soni  3 martaga qisqarishi hisobidan  har 1 nafar bemorga bir yilda byudjet hisobidan 143400 so‘m, byudjetdan tashqari 103800 so‘m miqdordagi xarajat iqtisod qilingan. Xulosa:ishlab chiqilgan integral algoritm asosida buyraklar disfunksiyasining erta tashxisi va individual davo taktikasini qo‘llash natijasida har bir bemor uchun 247200 so‘mgacha iqtisodiy samaraga erishilgan bo‘lib, bu amaliyotda klinik-laborator aniqlik va davolash samaradorligini sezilarli oshirgan.
Xulosa: Olingan natijalarning amaliyotga joriy qilinishi o‘zbek millatiga mansub bemorlarning standart tekshiruv usullari algoritmiga ABSM, BTDG, mikroalbuminuriya  va genetik tekshiruv usullarining kiritilishi buyrak shikastlanishining dastlabki bosqichlarida, gipertenziyaning labil shakllarini o‘z vaqtida aniqlash imkonini bergan, natijada samarali davolash usulini tanlash, kasallik asoratlarini rivojlanishini erta aniqlash va asoratlar tufayli kelib chiqadigan nogironlikning oldini olishga erishish hamda gemodializgacha bo‘lgan davrni uzaytirish va o‘lim ko‘rsatkichlarini kamaytirishga  imkon bergan.
Olib borilgan ilmiy-tadqiqot natijalarining amaliyotga tadbig‘i bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi huzuridagi Ilmiy texnik kengashning 2025 yil 4-sentabr 24-sonli yig‘ilish bayonnomasiga asosan xulosa olingan.