Mirdjalilova Dildora Shuxratovna
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan tarmog‘i nomi): “Ko‘chmas mulk obektlarini boshqarish uslubiyatini takomillashtirish”, 08.00.13-“Menejment”.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2025.2.DSc/Iqt950.
Ilmiy maslahatchi: Saidov Mashal Samadovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent arxitektura-qurilish universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti huzuridagi DSc.03/30.12.2020.I.16.02 raqamli Ilmiy kengash.
Rasmiy opponentlar: G‘ulomov Saidahror Saidahmedovich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor, O‘zbekiston Fanlar akademiyasining akademigi; Raximova Dilfuza Nigmatovna, iqtisodiyot fanlari doktori, professor, Buriev Xakim Toshimovich, iqtisodiyot fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Islom Karimov nomidagi Toshkent Davlat Texnika Universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: ko‘chmas mulk obektlarini boshqarish uslubiyatini takomillashtirish bo‘yicha taklif va tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
uslubiy yondashuvga ko‘ra “ko‘chmas mulkni boshqarish” tushunchasining iqtisodiy mazmuni ko‘chmas mulk obektlaridan foydalanish, ularni saqlash va qiymatini oshirishga qaratilgan tashkiliy, moliyaviy va huquqiy chora-tadbirlar majmui orqali mulkdan olinadigan daromad va kapital qiymatini optimallashtirishni ta’minlovchi professional boshqaruv faoliyati nuqtai nazaridan takomillashtirilgan;
ko‘chmas mulk obektlarini boshqarish samaradorligini baholashda ijtimoiy, iqtisodiy, infratuzilma, ekologik va boshqaruv omillarini yagona integratsion ko‘rsatkichda ifodalovchi kompozit indeksining “yuqori samaradorlik” (0,80 – 1,00), “o‘rtacha samaradorlik” (0,60 – 0,79), “qoniqarli samaradorlik” (0,40 – 0,59), “past samaradorlik” (0,00 – 0,39) darajalarini chegaraviy miqdorlari ishlab chiqilgan;
ko‘chmas mulk obektlarini boshqarish bilan bog‘liq risklarni aniqlash va boshqarishning kompleks modeli xavf manbalari (hazard) tahlili, nosozliklarni oldindan aniqlash va ularning oqibatlarini baholash (FMEA) va “voqealar daraxti” usullarini integratsiyalash asosida investision loyihalarda xavf-xatarlarni diagnostika qilish, baholash va kamaytirish imkonini ta’minlash jihatidan takomillashtirilgan;
ko‘chmas mulk bozorida iqtisodiy manfaatdorlik, huquqiy aniqlik va boshqaruv samaradorligini ta’minlaydigan ko‘chmas mulk boshqaruvining tashkiliy-iqtisodiy mexanizmi boshqaruv subektlari va obektlarining o‘zaro hamkorlik tizimi hamda ta’sir vositalarining aniqligini oshirish orqali takomillashtirilgan;
O‘zbekistonda ko‘chmas mulk operatsiyalari bilan shug‘ullanuvchi korxona va tashkilotlar faoliyatiga ta’sir etuvchi omillar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikning ekonometrik modeli asosida 2030 yilga qadar prognoz ssenariylari ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Ko‘chmas mulk obektlarini boshqarish uslubiyatini takomillashtirish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
uslubiy yondashuvga ko‘ra “ko‘chmas mulkni boshqarish” tushunchasining iqtisodiy mazmunini ko‘chmas mulk obektlaridan foydalanish, ularni saqlash va qiymatini oshirishga qaratilgan tashkiliy, moliyaviy va huquqiy chora-tadbirlar majmui orqali mulkdan olinadigan daromad va kapital qiymatini optimallashtirishni ta’minlovchi professional boshqaruv faoliyati nuqtai nazaridan takomillashtirish bilan bog‘liq nazariy va uslubiy ishlanmalardan oliy o‘quv yurtlari talabalari uchun tavsiya etilgan “Ko‘chmas mulkni boshqarish, development va rieltorlik” nomli darslikni tayyorlashda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 2025-yil 7-oktyabrdagi 387-sonli buyrug‘i). Mazkur ilmiy yangilikning amaliyotga joriy etilishi natijasida talabalarda mulkdan olinadigan daromad va kapital qiymatini optimallashtirishni ta’minlovchi professional boshqaruv faoliyati nuqtai nazaridan takomillashtirilgan “ko‘chmas mulkni boshqarish” tushunchasi bo‘yicha nazariy bilimlarni kengaytirish imkoni yaratilgan;
ko‘chmas mulk obektlarini boshqarish samaradorligini baholashda ijtimoiy, iqtisodiy, infratuzilma, ekologik va boshqaruv omillarini yagona integratsion ko‘rsatkichda ifodalovchi kompozit indeksining “yuqori samaradorlik” (0,80 – 1,00), “o‘rtacha samaradorlik” (0,60 – 0,79), “qoniqarli samaradorlik” (0,40 – 0,59), “past samaradorlik” (0,00 – 0,39) darajalarini ishlab chiqilgan chegaraviy miqdorlaridan foydalanish taklifi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025-yil 30-yanvarda ““O‘zbekiston — 2030” strategiyasini “Atrof-muhitni asrash va “yashil iqtisodiyot” yilida amalga oshirishga oid davlat dasturi to‘g‘risida”gi PF-16-sonli Farmonida inobatga olingan (O‘zbekiston Respublikasi Qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vazirligining 2025-yil 1-dekabrdagi 34-06/14098-sonli ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy yangilikning amaliyotga joriy etilishi natijasida taklif etilgan tizimli boshqaruv konsepsiyasi asosidagi ko‘chmas mulk obektlarini boshqarish samaradorligini oshirish bo‘yicha strategik harakatlar dasturi ko‘chmas mulk obektlaridan barqaror daromad olish, ularning qiymatini oshirish va ekspluatatsiyasini optimallashtirishda qo‘llanilib, 2025-yilda tashkil etilishi rejalashtirilgan 1 612 ta savdo va servis obektlaridan 925 tasi ekspluatatsiyaga topshirildi hamda ko‘chmas mulk obektlari bozorining iqtisodiy barqarorligini ta’minlash imkoni yaratilgan;
ko‘chmas mulk obektlarini boshqarish bilan bog‘liq risklarni aniqlash va boshqarishning kompleks modeli xavf manbalari (hazard) tahlili, nosozliklarni oldindan aniqlash va ularning oqibatlarini baholash (FMEA) va “voqealar daraxti” usullarini integratsiyalash asosida investision loyihalarda xavf-xatarlarni diagnostika qilish, baholash va kamaytirish imkonini ta’minlash jihatidan takomillashtirish taklifi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2023-yil 23-oktyabrdagi “Davlat-xususiy sheriklik loyihalaridan yuzaga kelishi mumkin bo‘lgan davlatning fiskal majburiyatlarini boshqarish tartibi to‘g‘risidagi nizomni tasdiqlash haqida”gi 558-son qarorida inobatga olingan (O‘zbekiston Respublikasi Qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vazirligining 2025-yil 1-dekabrdagi 34-06/14098-sonli ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy yangilikning amaliyotga joriy etilishi natijasida ko‘chmas mulkni boshqarishda risklarni baholash darajasining aniqligi oshdi hamda kompleks tizim real loyihalarda (“Saf Towers”, “Olympus”) qo‘llanilib, loyiha xavf darajasi va barqarorligini aniqlashda amaliy samara olish imkoni yaratilgan;
ko‘chmas mulk bozorida iqtisodiy manfaatdorlik, huquqiy aniqlik va boshqaruv samaradorligini ta’minlaydigan ko‘chmas mulk boshqaruvining tashkiliy-iqtisodiy mexanizmi boshqaruv sub’ektlari va obektlarining o‘zaro hamkorlik tizimi hamda ta’sir vositalarining aniqligini oshirish orqali takomillashtirish taklifi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023-yil 24-martdagi “Davlat aktivlarini boshqarish agentligi faoliyatini samarali tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ-101-sonli qarorida inobatga olingan (O‘zbekiston Respublikasi Qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vazirligining 2025-yil 1-dekabrdagi 34-06/14098-sonli ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy yangilikning amaliyotga joriy etilishi natijasida respublikadagi 100 dan ziyod davlat ishtirokidagi korxonalarda ko‘chmas mulk obektlari ekspluatatsiyasini energiya tejamkorlik prinsiplari asosida tashkil etishga erishilgan;
O‘zbekistonda ko‘chmas mulk operatsiyalari bilan shug‘ullanuvchi korxona va tashkilotlar faoliyatiga ta’sir etuvchi omillar o‘rtasidagi o‘zaro bog‘liqlikning ekonometrik modeli asosida 2030 yilga qadar ishlab chiqilgan prognoz ssenariylari O‘zbekiston Respublikasi Qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vazirligi tomonidan foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Qurilish va uy-joy kommunal xo‘jaligi vazirligining 2025-yil 1-dekabrdagi 34-06/14098-sonli ma’lumotnomasi). Mazkur ilmiy yangilikning amaliyotga joriy etilishi natijasida ko‘chmas mulk obektlarini boshqarish samaradorligini baholash uchun ekonometrik modellashtirishga asoslangan dinamik regressiya modeli ishlab chiqilib, mazkur modelda aktivlar qiymati, ekspluatatsiya xarajatlari, daromad oqimlari va barqarorlik ko‘rsatkichlari o‘zaro bog‘liq funksional tenglamalar tizimi orqali aniqlanib, prognoz qiymatlari asosida ko‘chmas mulk sektorining rivojlanish traektoriyasini bashoratlash imkoni yaratilgan.
