Navruz-zoda Zebiniso Baxtiyorovnaning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I.Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “O‘zbekistonda turizm sohasini klaster usulida rivojlantirishning metodologik asoslarini takomillashtirish”, 08.00.17 - Turizm va mehmonxona faoliyati (iqtisodiyot fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2025.4.DSc/Iqt289.
Ilmiy maslahatchi: Abdullaev Asliddin Junaydulloevich, iqtisodiyot fanlari doktori, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Buxoro davlat universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Buxoro davlat universiteti, DSc.03/27.09.2024.I.72.05
Rasmiy opponentlar: Xidirova Gavhar Rustamovna, iqticodiyot fanlari doktori (DSc), dotsent; Safarov Bahodirjon Shahriyorovich, iqtisodiyot fanlari doktori (DSc); Bobokalonov Suxrobjon Ramazonovich, iqticodiyot fanlari doktori (DSc), dotsent
Yetakchi tashkilot: Qarshi davlat texnika universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II.Tadqiqotning maqsadi: O‘zbekistonda turizm sohasini klaster usulida rivojlantirishning metodologik asoslarini takomillashtirish bo‘yicha ilmiy taklif va amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
turizm sohasi umumiy iqtisodiy samaradorligini “Aviation ↔ Tourproduct ↔ Digitalization ↔ Human Capital ↔ Governance ↔ Sustainability” mualliflik zanjiri orqali muntazam baholash hisobiga (viza / qo‘nim barqarorligi, aviaqamrov / narx, mexmonxona fondi / sifati, diversifikatsiyalashuv, davlat boshqaruvi, kadarlar ta’minoti sifati, raqamlashtirish, barqarorlik (ekostandartlar), mavsumiylikni boshqarish, brend va kontent quvvati) omillarini samarasiz, quyi, qoniqarli, o‘rta va yuqori darajadagi samaradorlik guruhiga ajratish taklifi asoslangan;
turizm sohasida geografik va mahsulot klasterlashtirish usullarini qo‘llash orqali hududlarda madaniy, ziyorat, eko, agro, planerizm, shahar, biznes turizm kabi yo‘nalishlarni rivojlantirish hamda hunarmandchilik, milliy xizmatlar, kompleks turistik ob’ektlarda rivojlanish bo‘yicha mega loyihalarni amalga oshirish taklifi asoslangan;
mamlakatda davlat-xususiy sheriklikning konsessiya, xizmat ko‘rsatish shartnomasi, qurish-boshqarish-topshirish (QBT), lizing, investision kelishuv kabi shakllari asosida turizm sohasini klaster strategiyasi, turistik infratuzilma, madaniy meros, raqamli turizm, tashkiliy muvofiqlashtirish, kadrlar tayyorlash, me’yoriy-huquqiy baza, moliyaviy qo‘llab-quvvatlash, xalqaro hamkorlik va mahalliy turistik mahsulotlar kabi yo‘nalishlari asoslangan;
mamlakatda turistik klasterlarni rivojlantirishning qisqa, o‘rta va uzoq muddatli bosqichlarga ko‘ra “Short → Medium → Long Term” (SMLT) strategiyasi va uni amalga oshirishning marketing va brending, kadrlar tayyorlash, infratuzilmani rivojlantirish, raqamlashtirish va innovatsion faollik, mahalliy aholi ishtiroki, turizmning barqarorligi, ilmiy va ta’limiy klasterlar kabi ustuvorliklari asoslangan;
mamlakatda turistik xizmatlar iste’moli bilan turistik infratuzilmaning tarkibiy ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi regressiv-koorelyasion tahlillar orqali 2025-2030 yillarda turistik klasterlar faoliyatini rivojlantirish samaradorligi bo‘yicha bazaviy, inersion va mobilizatsion ssenariyalarga asoslangan prognoz ko‘rsatkichlari ishlab chiqilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi: O‘zbekistonda turizm sohasini klaster usulida rivojlantirishning metodologik asoslarini takomillashtirish borasida ishlab chiqilgan ilmiy takliflar asosida:
turizm sohasi umumiy iqtisodiy samaradorligini “Aviation ↔ Tourproduct ↔ Digitalization ↔ Human Capital ↔ Governance ↔ Sustainability” mualliflik zanjiri orqali muntazam baholash hisobiga (viza / qo‘nim barqarorligi, aviaqamrov / narx, mexmonxona fondi / sifati, diversifikatsiyalashuv, davlat boshqaruvi, kadarlar ta’minoti sifati, raqamlashtirish, barqarorlik (ekostandartlar), mavsumiylikni boshqarish, brend va kontent quvvati) omillarini samarasiz, quyi, qoniqarli, o‘rta va yuqori darajadagi samaradorlik guruhiga ajratish taklifi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022 yil 25 avgustdagi 475-son “O‘zbekiston Respublikasi Turizm va madaniy meros vazirligi faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori 1-ilovasi, 3-bob, 1-paragrafi 11-a-1 bandining 9-xatboshida belgilangan vazifalarni amalga oshirishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi huzuridagi Turizm qo‘mitasining 2025 yil 28 noyabr 03-10-17-12155-sonli ma’lumotnomasi). Ushbu taklifni amaliyotga joriy etish orqali mavjud turizm salohiyati, turizm xizmatlari bozorining hamda turizm sohasidagi infratuzilmalar holatini tizimli asosda tahlil qilish asosida 2022-2026 yillarda Buxoro viloyatidagi oilaviy mexmon uylari sonini 30,7 foizga, hostellar sonini 38,2 foizga, joylashtirish vositalaridagi o‘rinlar sonini 44,2 foizga, mehmonxonalar sonini 44,9 foizga, internet qamrov darajasini esa 57,1 foizga oshirish imkoniyati mavjudligi aniqlangan;
turizm sohasida geografik va mahsulot klasterlashtirish usullarini qo‘llash orqali hududlarda madaniy, ziyorat, eko, agro, planerizm, shahar, biznes turizm kabi yo‘nalishlarni rivojlantirish hamda hunarmandchilik, milliy xizmatlar, kompleks turistik ob’ektlarda rivojlanish bo‘yicha mega loyihalarni amalga oshirish taklifi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022 yil 25 avgustdagi 475-son “O‘zbekiston Respublikasi Turizm va madaniy meros vazirligi faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori 1-ilovasi, 3-bob, 1-paragrafi 11-a-2 bandining 3-xatboshida belgilangan vazifalarni amalga oshirishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi huzuridagi Turizm qo‘mitasining 2025 yil 28 noyabr 03-10-17-12155-sonli ma’lumotnomasi). Ushbu taklifni amaliyotga joriy etish orqali mamlakatning turizm salohiyatini targ‘ib qilish samaradorligini oshirish maqsadida xorijiy turistlar nimani afzal ko‘rishini o‘rganish va talab yuqori bo‘lgan turizm mahsulotlarini aniqlash orqali Buxoro viloyatida kiruvchi turistlar sonini chiquvchi turistlarga nisbatan 2024 yilda 66,4 foizga oshirishga erishilgan;
mamlakatda davlat-xususiy sheriklikning konsessiya, xizmat ko‘rsatish shartnomasi, qurish-boshqarish-topshirish (QBT), lizing, investision kelishuv kabi shakllari asosida turizm sohasini klaster strategiyasi, turistik infratuzilma, madaniy meros, raqamli turizm, tashkiliy muvofiqlashtirish, kadrlar tayyorlash, me’yoriy-huquqiy baza, moliyaviy qo‘llab-quvvatlash, xalqaro hamkorlik va mahalliy turistik mahsulotlar kabi ilmiy asoslangan yo‘nalishlari bo‘yicha takliflari O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2024 yil 18 sentyabrdagi 582-son “Turizmning yangi turlarini joriy qilish hamda mamlakatimizning turistik salohiyatidan samaralii foydalanishga oid qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori 9-bandining 4-xatboshida belgilangan vazifalarni amalga oshirishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi huzuridagi Turizm qo‘mitasining 2025 yil 28 noyabr 03-10-17-12155-sonli ma’lumotnomasi).Ushbu taklifni amaliyotga joriy etish asosida davlat-xususiy sheriklik va klaster yondashuviga asoslangan kompleks infratuzilma loyihalarini amalga oshirilishi hisobiga 2019 yildagi, ya’ni pandemiyadan avvalgi mamlakatdagi xorijiy turistlar soni bo‘yicha ko‘rsatkichni 2024 yilda 17,9 foizga yuqori bo‘lishiga erishilgan;
mamlakatda turistik klasterlarni rivojlantirishning qisqa, o‘rta va uzoq muddatli bosqichlarga ko‘ra “Short → Medium → Long Term” (SMLT) strategiyasi va uni amalga oshirishning marketing va brending, kadrlar tayyorlash, infratuzilmani rivojlantirish, raqamlashtirish va innovatsion faollik, mahalliy aholi ishtiroki, turizmning barqarorligi, ilmiy va ta’limiy klasterlar kabi ustuvorliklari bo‘yicha taklifi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2025 yil 15 maydagi PF-87-son “2025-2026 yillarda sayyohlar oqimini keskin ko‘paytirish va turistik xizmatlar ko‘lamini jadal kengaytirish orqali turizmning iqtisodiyotdagi o‘rni va ahamiyatini oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni 6-ilovasida belgilangan vazifalarni amalga oshirishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi huzuridagi Turizm qo‘mitasining 2025 yil 28 noyabr 03-10-17-12155-sonli ma’lumotnomasi). Ushbu taklifni amaliyotga joriy etish asosida mamlakatda ichki va tashqi turistik oqim hajmini oshirish, turizm infratuzilmasini yaxshilash va targ‘ibot ishlarini kengaytirishga qaratilgan “yo‘l xaritasi”ni ishlab chiqishga erishilib, 2030 yilga qadar bo‘lgan muddatda mamlakatda 30 ta yirik turizm klasterlarini tashkil etish orqali turistik xizmatlar eksporti hajmini 5,0 mlrd doll.ga etkazish imkoniyati mavjudligi aniqlangan;
mamlakatda turistik xizmatlar iste’moli bilan turistik infratuzilmaning tarkibiy ko‘rsatkichlari o‘rtasidagi regressiv-korrelyasion tahlillar orqali 2025-2030 yillarda turistik klasterlar faoliyatini rivojlantirish samaradorligi bo‘yicha bazaviy, inersion va mobilizatsion ssenariyalarga asoslangan prognoz ko‘rsatkichlari O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2023 yil 11 sentyabrdagi PF-158-son “O‘zbekiston – 2030” strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmoni 1-ilovasining 58-tartib raqamli maqsadi samaradorligi ko‘rsatkichlarida belgilangan vazifalarni amalga oshirishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Ekologiya, atrof-muhitni muhofaza qilish va iqlim o‘zgarishi vazirligi huzuridagi Turizm qo‘mitasining 2025 yil 28 noyabr 03-10-17-12155-sonli ma’lumotnomasi). Ushbu taklifni amaliyotga joriy etish asosida turistik klasterlar faoliyatini rivojlantirish hisobiga bu turdagi xizmtlar iste’molchilari sonini 2025-2030 yillarda 43,1 foizga oshirish imkoniyati mavjudligi aniqlangan.
