Муралимова Раъногуль Симаи қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон

I. Умумий маълумотлар.  
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Сепсис билан касалланган беморларни комплекс даволашда мувозанатлаштирилган аминокислоталар аралашмасининг ўрни» 14.00.37 – Анестезиология ва реаниматология (тиббиёт фанлари). 
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақами: В2024.1.PhD/Tib 4356.
Илмий раҳбар: Ибрагимов Нематжон Комилжонович, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
 Диссертация бажарилган муассаса номи: Тошкент давлат тиббиёт университети.
ИK фаолият кўрсатаётган муассаса (муассасалар) номи, ИК рақами: Болалар миллий тиббиёт маркази  DSc.04/01.02.2022.Tib.147.01.
Расмий оппонентлар: Сатвалдиева Эльмира Абдусаматовна, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Садикова Минура Адхамовна, тиббиёт фанлари доктори, доцент.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга эга.
II. Тадқиқотнинг мақсади: парентерал озиқлантириш комплексига мувозанатлаштирилган аминокислоталарни киритиш алгоритмини ишлаб чиқиш орқали жигар ёки буйрак етишмовчилиги билан асоратланган сепсис билан касалланган беморларни даволаш натижаларини яхшилашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги. 
сепсис билан касалланган беморларни кенг қамровли лаборатория текшируви натижалари асосида тана массаси етишмовчилиги бўлмаган беморларда тез ривожланаётган оқсил-энергия етишмовчилиги мавжудлиги исботланган;
сепсиснинг метаболик терапияси таркибида мувозанатлаштирилган аминокислоталарни қўллаш тизимли яллиғланиш реакцияси фаоллигини камайтирувчи восита сифатида асосланган;
буйрак ёки жигар етишмовчилиги билан асоратланган сепсис билан касалланган беморларда анъанавий аминокислоталарни парентерал озиқлантириш таркибига мувозанатлаштирилган аминокислоталар билан алмаштириш оқсил метаболизмининг бузилишини янада самарали даволашга ёрдам бериши, стрессли гипергликемия ривожланиш частотасини пасайтириши, жигар ва буйрак функцияларини тиклашни тезлаштириши исботланган;
анъанавий аминокислоталарга нисбатан қисқа вақт ичида мураккаб буйрак ёки жигар етишмовчилиги билан сепсис учун мувозанатлаштирилган аминокислоталардан фойдаланган ҳолда парентерал озиқлантиришни қўллаш фонида оқсил алмашинуви кўрсаткичларининг нормаллашиши аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. 
Буйрак ёки жигар етишмовчилиги билан асоратланган сепсис билан касалланган беморларни интенсив терапия хусусиятларини илмий ўрганиш натижалари асосида: 
биринчи илмий янгилик: Сепсис билан касалланган беморларни кенг қамровли лаборатория текшируви натижалари асосида тана массаси етишмовчилиги бўлмаган беморларда тез ривожланаётган оқсил-энергия етишмовчилиги мавжудлиги исботланган. Ушбу усул сепсис билан касалланган беморларда оқсил–энергия етишмовчилигини ташхислаш учун лаборатория текширувлари етарли эканлигини ва бу самарали эканлигини кўрсатган; ижтимоий самарадорлиги: сепсис билан касалланган беморларда тез ривожланаётган оқсил-энергия етишмовчилиги мавжудлигини аниқлаш беморларнинг оғирлик даражасини ва ўлим кўрсаткичини камайтиради, жамоат саломатлигига ижобий таъсир кўрсатган; иқтисодий самарадорлиги: сепсис билан касалланган беморларни кенг қамровли лаборатория текшируви натижалари асосида тана массаси етишмовчилиги бўлмаган беморларда тез ривожланаётган оқсил-энергия етишмовчилиги мавжудлигини аниқлаш орқали реанимация ва интенсив терапия бўлимларида беморларни даволаниш муддатини сезиларли даражада камайтиришга имконият берган. Реанимация бўлимида даволаниш муддати А гуруҳида ўртача 17,12±0,55 кун, В гуруҳида эса 23,8±0,95 кун бўлган; хулоса: сепсис билан касалланган беморларда тана массаси етишмовчилиги бўлмаган ҳолатларда ҳам кенг қамровли лаборатория текширувлари асосида тез ривожланаётган оқсил-энергия етишмовчилигини аниқлаш усули клиник, ижтимоий ва иқтисодий жиҳатдан самарали бўлиб, у беморларнинг оғирлик даражаси ва ўлим кўрсаткичини камайтириш ҳамда даволаниш муддатини қисқартиришга имконият берган.
иккинчи илмий янгилик: сепсиснинг метаболик терапияси таркибида мувозанатлаштирилган аминокислоталарни қўллаш тизимли яллиғланиш реакцияси фаоллигини камайтирувчи восита сифатида асосланган. Мувозанатлаштирилган аминокислоталарни парентерал озиқлантириш таркибида қўллаш орқали яллиғланиш медиаторлари ишлаб чиқарилиши камайиб, оксидловчи стресс назорат қилинган ва иммунитет тизими мувозанатга келган. Бу эса сепсисда оғир асоратлар хавфини камайтириб, беморларнинг соғайиш имкониятини оширган; ижтимоий самарадорлиги: сепсисдан омон қолган беморларда кўп ҳолларда сурункали асоратлар (неврологик, мушак, буйрак ва жигар етишмовчилиги) қолади. Парентерал озиқлантириш ва фармаконутриентлар бундай оқибатларни енгиллаштириб, ногиронлик даражасини камайтиришга ёрдам берган; иқтисодий самарадорлиги: сепсиснинг метаболик терапияси таркибида мувозанатлаштирилган аминокислоталарни қўллаш тизимли яллиғланиш реакцияси фаоллигини камайтириши туфайли беморларни стационарда даволаниш муддатини камайтирган. Хулоса: сепсиснинг метаболик терапияси таркибида мувозанатлаштирилган аминокислоталарни қўллаш яллиғланиш реакцияси фаоллигини камайтириб, оғир асоратлар ва ногиронлик даражасини қисқартирган ҳамда беморларни стационарда даволаш муддатини камайтириш орқали ўртача 6 092 160 сўм иқтисодий тежашга эришилган.
учинчи илмий янгилик: буйрак ёки жигар етишмовчилиги билан асоратланган сепсис билан касалланган беморларда анъанавий аминокислоталарни парентерал озиқлантириш таркибига мувозанатлаштирилган аминокислоталар билан алмаштириш оқсил метаболизмининг бузилишини янада самарали даволашга ёрдам бериши, стрессли гипергликемия ривожланиш частотасини пасайтириши, жигар ва буйрак функцияларини тиклашни тезлаштириши исботланган. Мувозанатлаштирилган аминокислоталардан фойдаланиш – оқсил парчаланишини камайтирган, энергия таъминотини оптималлаштирган; жигар ва буйракни ортиқча метаболик юкланишдан сақлаб, даволаш самарадорлигини оширган – сепсисда кўп учрайдиган оқсил–энергетик етишмовчиликни қисқа муддатда тузатишга ёрдам берган; ижтимоий самарадорлиги: мувозанатлаштирилган аминокислоталардан фойдаланиш реабилитацияни тезлаштирган – беморларнинг тикланиш даврини қисқартирган ва ўлим кўрсаткичларини камайтирган; иқтисодий самарадорлиги: мувозанатлаштирилган аминокислоталардан фойдаланиш орқали беморларни реанимация ва интенсив терапия бўлимларида даволаниш муддатини сезиларли даражада камайтиришга имконият берган. Реанимация бўлимида А гуруҳидаги беморлар В гуруҳидаги беморларга нисбатан 6,68 кун камроқ вақтни реанимацияда ўтказишган, бу эса 28% га қисқариш дегани. Касалхонада умумий даволаниш муддати ҳам А гуруҳида камроқ бўлган; хулоса: буйрак ёки жигар етишмовчилиги билан асоратланган сепсисда мувозанатлаштирилган аминокислоталарни қўллаш оқсил парчаланишини камайтириб, энергия алмашинувини оптималлаштирган, жигар ва буйрак функцияларини тиклашни тезлаштирган ҳамда беморларнинг реанимацияда даволаниш муддатини 28% га қисқартириш орқали клиник, ижтимоий ва иқтисодий самарадорликни таъминлаган.
тўртинчи илмий янгилик: анъанавий аминокислоталарга нисбатан қисқа вақт ичида мураккаб буйрак ёки жигар етишмовчилиги билан сепсис учун мувозанатлаштирилган аминокислоталардан фойдаланган ҳолда парентерал озиқлантиришни қўллаш фонида оқсил алмашинуви кўрсаткичларининг нормаллашиши аниқланган. Мувозанатлашган аминокислоталардан фойдаланиш сепсисда мураккаб жигар ва буйрак етишмовчилиги бўлган беморларда оқсил алмашинувини қисқа вақт ичида нормаллаштириш, метаболик асоратларни камайтириш ва даволаш самарадорлигини ошириш имконини берган; ижтимоий самарадорлиги: мувозанатлашган аминокислоталарни қўллаш сепсиддаги оғир беморларда тикланишни тезлаштириб, ўлим кўрсаткичларини камайтирган, даволаниш муддатини қисқартирган, соғлиқни сақлаш харажатларини камайтирган ва беморларни тезроқ жамиятга қайтаришга ёрдам берган; иқтисодий самарадорлиги: мувозанатлашган аминокислоталарни қўллаш туфайли беморларни стационарда қолиш муддатини камайтирган. Хулоса: сепсисда жигар ёки буйрак етишмовчилиги бўлган беморларда мувозанатлашган аминокислоталарни қўллаш оқсил алмашинувини тезроқ нормаллаштирган. Бу усул анъанавий аминокислоталарга қараганда самаралироқ бўлиб, метаболик бузилишларни қисқа муддатда тўғрилаш ва органларнинг тикланишини жадаллаштириш имконини берган.
Тадқиқот давомида олинган натижалар соғлиқни сақлаш амалиётига, жумладан, Андижон давлат тиббиёт институти О.Ю. Отабеков номли клиникаси (10.09.2024 йилдаги 98/1i/ch-сонли буйруқ), Самарқанд шаҳар тиббиёт бирлашмаси (25.01.2025 йилдаги 108-7-107-TB/2025-сонли буйруқ) амалиёт фаолиятига жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги Илмий-техника кенгашининг 2025 йил 22 майдаги №18/51 хулосаси).

Yangiliklarga obuna bo‘lish