Юлдашева Сарвиноза Лазиз қизининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақидаги эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Постковид ревматоид артритда симпатоадренал, иммун тизим фаолияти бузилишларининг ўзаро боғлиқлиги ва профилактика чораларини ишлаб чиқиш» 14.00.05 – Ички касалликлар ( тиббиёт фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2025.1.PhD/Тib3979.
Илмий раҳбар: Хўжамбердиев Мамазоир Ахмедович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Андижон давлат тиббиёт институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Андижон давлат тиббиёт институти, DSc.04/30.11.2024.Tib.95.02.
Расмий оппонентлар: Гадаев Абдуғаффор Гадаевич, тиббиёт фанлари доктори, профессор; Мирсайдуллаев Мирмахмуд Миршохидович, тиббиёт фанлари доктори, профессор.
Етакчи ташкилот: Самарқанд давлат тиббиёт университети.
Диссертация йўналиши: амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: постковид ревматоид артритда симпатоадренал, иммун тизим фаолияти бузилишларининг ўзаро боғлиқлиги ва профилактика чораларини ишлаб чиқишдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
SARS-CoV-2 инфекциясини бошдан кечирган РА (ревматоид артрит) беморларда симпатоадренал тизим фаолияти бузилишлари яни катехоламинлар (КА) миқдорининг ошиши, биоген аминларнинг дезаминация ферменти (МАО) фаолиятининг пасайиши ва КА парчаланишининг якуний маҳсулоти - ванилилминдал кислотаси даражасининг ортиши асосланган;
постковид РА билан касалланган беморларда катехоламинлар экскрециясининг циркад ритми бузилганлиги бу эса тунги соатларда экскреция даражасининг ошиши ва ушбу бузилишнинг касаллик динамикасида сақланиб қолиши аниқланган;
липид пероксидациясининг сезиларли даражада кучайиши оксидловчи стрессининг ривожланишига, организмнинг антиоксидант ҳимоясининг сусайишига олиб келган, бунинг натижасида моноаминооксидаза (МАО) фаоллигининг ишончли даражада 2,3 мартага пасайиши исботланган;
периферик қонда постковид РАда Т-лимфоцитларнинг субпопуляцияси нисбий ва мутлақ миқдори ҳам спонтан ҳолатда, ҳам носпецифик стимуляциядан сўнг текширувда пасайгани аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши.
САТ фаоллиги, ЛПО жараёнлари ва иммунологик ҳолат ўртасидаги ўзаро боғлиқлик бўйича олинган тадқиқот натижалари асосида:
биринчи илмий янгилик: SARS-CoV-2 инфекциясини бошдан кечирган РА (ревматоид артрит) беморларда симпатоадренал тизим фаолияти бузилишлари яни катехоламинлар (КА) миқдорининг ошиши, биоген аминларнинг дезаминация ферменти (МАО) фаолиятининг пасайиши ва КА парчаланишининг якуний маҳсулоти — ванилилминдал кислотаси даражасининг ортиши асосланганлиги бўйича таклифлар Андижон давлат тиббиёт институтининг Мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши томонидан 2025 йил 29 августдаги 6i-84/u-сон билан тасдиқланган “Постковид ревматоид артритда симпатоадренал, иммун тизим фаолияти бузилишларининг ўзаро боғлиқлиги ва профилактика чораларини ишлаб чиқиш” номли услубий тавсиянома мазмунига сингдирилган. Тақдим этилган таклифлар амалиётга жорий этилган: Наманган кўп тармоқли тиббиёт марказининг терапия, кардио-ревматология ва реабилитология бўлимларида 2025 йил 30 августдаги №98 буйруқ асосида; Фарғона шаҳар тиббиёт бирлашмасининг терапия бўлимида 2025 йил 11 сентябрдаги №107 буйруқ асосида (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник кенгашнинг 2025 йил 24 октябрдаги 27/11-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: САТ фаолияти бузилишларини эрта аниқлаш ва терапия тактикасини β-адреноблокаторлар ҳамда антиоксидант препаратлар билан бойитиш натижасида: катехоламинлар миқдори камаяди; қон томирлар спазмлари йўқолади ёки анча камаяди, бу эса коморбид патологиянинг оғир кечишига тўсқинлик қилади; липидларнинг перекис оксидланиш жараёнлари сусаяди; организмнинг антиоксидант ҳимоя тизими мустаҳкамланади ва касалликнинг кечиши тезроқ ҳамда ижобий натижа билан якунланади. Иқтисодий самарадорлиги: таклиф этилган усул бир нафар бемор ҳисобига 760000 сўм бюджет маблағини тежаш имконини берди, бу эса унинг клиник ва иқтисодий жиҳатдан самарадорлигини тасдиқлайди.
иккинчи илмий янгилик: постковид РА билан касалланган беморларда катехоламинлар экскрециясининг циркад ритми бузилганлиги бу эса тунги соатларда экскреция даражасининг ошиши ва ушбу бузилишнинг касаллик динамикасида сақланиб қолиши аниқланганлиги “Постковид ревматоид артритда симпатоадренал, иммун тизим фаолияти бузилишларининг ўзаро боғлиқлиги ва профилактика чораларини ишлаб чиқиш” номли услубий тавсияномага киритилган бўлиб, Андижон давлат тиббиёт институтининг мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши қарори (№ 6i-84/u, 2025 йил 29 август) билан тасдиқланган. Тақдим этилган тавсиялар Наманган вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказининг терапия, кардиоревматология ва реабилитология бўлимларида буйруқ №98, 2025 йил 30 август, ҳамда Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббиёт марказининг терапия бўлимида буйруқ №107, 2025 йил 11 сентябр) амалиётга жорий этилди.Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник кенгашнинг 2025 йил 24 октябрдаги 27/11-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: постковид РА билан касалланган беморларда адреналин даражасини аниқлашни умумий клиник таҳлиллар рўйхатига киритиш САТ фаоллигини баҳолаш имконини берди ва уни пасайтирувчи препаратларни даво тактикасини шакллантиришга киритишга асос бўлди. Иқтисодий самарадорлиги: адреналин даражасини бир марта аниқлашнинг ўртача нархи - 105000 сўм, постковид РА аниқлаш учун минимал текширув тўплами нархи 350000 сўм, максимали эса 1050000 сўмни ташкил этади. Бу мос равишда бир касалликни базавий ва тавсия этилган вариантларда диагностика қилиш учун сарфланадиган маблағлардир. Таклиф этилган усул бир бемор ҳисобига 200000 дан 900000 сўмгача бюджет маблағларини тежаш имконини берди.
учинчи илмий янгилик: липид пероксидациясининг сезиларли даражада кучайиши оксидловчи стрессининг ривожланишига, организмнинг антиоксидант ҳимоясининг сусайишига олиб келган, бунинг натижасида моноаминооксидаза (МАО) фаоллигининг ишончли даражада 2,3 мартага пасайиши исботланганлиги “ Постковид ревматоид артритда симпатоадренал тизим фаоллиги, иммун ҳолат бузилишлари ўртасидаги ўзаро боғлиқлик ва профилактика чораларини ишлаб чиқиш ” мавзусидаги методик тавсияномага киритилган бўлиб, у 2025 йил 29 августдаги Андижон давлат тиббиёт институтининг мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши қарори (№6i-84/u) билан тасдиқланган. Таклиф этилган тавсиялар 2025 йил 30 августдаги буйруқ (№98) асосида Наманган филиалидаги Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг терапия, кардио-ревматология ва реабилитология бўлимларида, шунингдек 2025 йил 11 сентябрдаги буйруқ №107 асосида. Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббий марказининг терапия бўлимида амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник кенгашнинг 2025 йил 24 октябрдаги 27/11-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: организмнинг сусайган антиоксидант ҳимоя тизими антиоксидантлар тавсия этилганда тикланади. Шу сабабли, ушбу дори воситаларини мазкур тоифадаги беморларни даволаш стандартларига киритиш орқали беморларда соғайиш кўрсаткичини ошириш ва амалга оширилаётган терапия самарадорлигини баҳолаш имкониятини яратиш мумкин бўлади. Иқтисодий самарадорлиги: постковид РА билан касалланган бир беморни даволаш курси учун минимал харажат ўртача 5300000 сўмни ташкил этади. Беморнинг ўртача меҳнат қобилиятини йўқотиш муддати тахминан 2 ой, оғир ҳолатларда эса тўлиқ меҳнат қобилиятини йўқотишгача бориши мумкин. Ҳозирги кунда кўп қўлланилаётган антиоксидант «Коэнзим Q10»нинг бир ойлик курси нархи 70000 - 610000 сўм оралиғида, аввал кенг фойдаланилган «Аевит» антиоксидантининг нархи эса 6000 - 30000 сўмни ташкил этади, ўртача ҳисобда, бир беморни даволаш курси учун сарфланадиган маблағдан 2580700 сўм иқтисод қилингани аниқланди.
тўртинчи илмий янгилик: периферик қонда постковид РАда Т-лимфоцитларнинг субпопуляцияси нисбий ва мутлақ миқдори ҳам спонтан ҳолатда, ҳам носпецифик стимуляциядан сўнг текширувда пасайгани аниқланганлиги “Постковид ревматоид артритда симпатоадренал тизим фаоллиги, иммун ҳолат бузилишлари ўртасидаги ўзаро боғлиқлик ва профилактика чораларини ишлаб чиқиш” мавзусидаги методик тавсияномага киритилган бўлиб, у 2025 йил 29 августдаги Андижон давлат тиббиёт институтининг мувофиқлаштирувчи эксперт кенгаши қарори (№6i-84/u) билан тасдиқланган. Таклиф этилган тавсиялар 2025 йил 30 августдаги буйруқ №98 асосида Наманган филиалидаги Республика шошилинч тиббий ёрдам илмий марказининг терапия, кардио-ревматология ва реабилитология бўлимларида, шунингдек 2025 йил 11 сентябрдаги буйруқ №107 асосида Фарғона вилояти кўп тармоқли тиббий марказининг терапия бўлимида амалиётга жорий этилган. (Соғлиқни сақлаш вазирлиги ҳузуридаги Илмий-техник кенгашнинг 2025 йил 24 октябрдаги 27/11-сон хулосаси). Ижтимоий самарадорлиги: ўтказилган илмий иш жараёнида ҳар бир беморда лимфоцитар профилни аниқлаш билан бирга, иммуномодуляторларга сезгирлик даражаси ҳам баҳоланди. Олинган маълумотларга таяниб, ҳар бир РА билан касалланган бемор учун аниқ ва мақсадли иммуномодуляторни танлаб қўллаш имконияти яратилди. Иқтисодий самарадорлиги: бир бемор учун иммуномодуляторнинг синов тариқасидаги курсини қўллаш нархи 75000 сўмдан 745400 сўмгачани ташкил этади. Бундай даволаш усули натижасида бир бемор ҳисобига 6345400 сўм миқдорида маблағ иқтисод қилингани аниқланди. Хулоса: ўтказилган илмий иш жараён натижаларини клиник амалиётга қўллаш ҳар бир РА билан касалланган бемор учун аниқ ва мақсадли иммуномодуляторни эрта танлаб қўллаш касалликни асоратларини эрта аниқлаш, даволаш самарадорлигига эришиш ва натижада бемор ҳаёти сифатини ошиши, ҳар бир бемор ва давлат бюджети сарф харажатлари самарадорлигини таъминлайди.