Дусалиев Алижон Тошпулат ўғлининг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): «Орол денгизи қуриган туби тупроқ-грунт қопламларининг ландшафт геокимёвий хусусиятлари (Марказий қисми мисолида)», 03.00.13 - Тупроқшунослик (биология фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2023.4.PhD/B1066.
Илмий раҳбар: Исманов Абдувахоб Жўраевич, биология фанлари номзоди, ката илмий ходим.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Тупроқшунослик ва агрокимёвий тадқиқотлар институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Тупроқшунослик ва агрокимёвий тадқиқотлар институти, DSc.25/30.12.2019.Qx/B.43.01.
Расмий оппонентлар: Юлдошев Ғуломжон, биология фанлари доктори, профессор; Абдурахмонов Тохтасин, қишлоқ хўжалиги фанлари номзоди, профессор.
Етакчи ташкилот: Қорақалпоқ давлат университети.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Орол денгизининг қуриган тубида шаклланган тупроқ ва тупроқ-грунтларининг, ландшафт геокимёвий хусусиятларини аниқлашдан иборат
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Орол денгизи қуриган тубида шаклланган тупроқ-грунт қатламларининг келиб чиқиши, ривожланиш жараёни ва морфологик белгилар (ранги, тузилиши, зичлиги, қатламлари қалинлиги) аниқланган;
қолдиқ шўрхок тупроқ-грунтларида геокимёвий элементлар (На, Cл, СО₄², Cа², Мг², К, ҲCО₃⁻) нинг ҳаракатланиши, тарқалиши ва тақсимланиши аниқланган;
қуриб қолган денгиз туби тупроқларида геокимёвий элементларни консентрациясини литосфера кларкидан юқори эканлиги, минерал тузларнинг буғланиш жараёнларида улар билан бирга На, Мг, Cа, Cл, С ва бошқа элементларнинг тупроқ-грунтининг юқори қатламларида аккумуляцияланиши билан боғлиқлиги асосланган;
қуриган денгиз туби марказий қисми тупроқ-грунтларининг геоморфологик ва геокимёвий хусусиятларини ландшафт-геокимёвий типологияси (геоморфологик шароит, иқлим, ўсимлик қоплами ва моддалар айланиши, миқдори, миграция йўналиши) аниқланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Орол денгизи қуриган тубининг марказий қисмида шаклланган тупроқ ва тупроқ-грунт қопламларини ландшафт геокимёвий хусусиятлари бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Орол денгизи қуриган тубининг марказий қисмини 1679847 гектар ер майдонида 1:200000 масштабли «Тупроқ ва тупроқ-грунт харитаси» Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигида амалиётга жорий қилинган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023-йил 03-июл 01/01-2362-сон маълумотномаси). Натижада, ушбу тупроқ-грунт харитаси маълумотлари асосида ер ресурсларидан самарали фойдаланиш ва бошқаришга қаратилган чора-тадбирларни ишлаб чиқиш имконини берган;
Орол денгизининг қуриган туби марказий қисмини 1679847 гектар ер майдонида «Чўл яйлов ландшафт харитаси» Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигига амалиётга жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023-йил 03-июл 01/01-2362-сон маълумотномаси). Натижада, янги иҳота ўрмонзорларини ташкил этиш бўйича тадбирлар белгилаш имконини берган.
Орол денгизи қуриган тубининг марказий қисмини 1679847 гектар майдонда «Деградацияга учраган тупроқ-грунтлар харитаси» Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигига амалиётга жорий этилган (Қорақалпоғистон Республикаси Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг 2023-йил 03-июл 01/01-2362-сон маълумотномаси). Натижада, деградация даражасига қараб, қуриган денгиз тубида шаклланган тупроқ ва тупроқ-грунтларини мелиоратив ва экологик холатини тиклашга оид чора-тадбирлар ишлаб чиқишга имкон берган.