Orazimbetova Aysholpan Muratbay qizining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I.Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri: “Qoraqalpoq xalq jirovi Qurbanbay Tajibaev repertuari va badiiy mahorati (an’anaviylik, ijodkorlik, badihago‘ylik, badiiy mahorat)”, 10.00.08 – Folklorshunoslik (filologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2024.2.PhD/Fil.4765.
Ilmiy rahbarning F.I.Sh., ilmiy darajasi va unvoni: Oteniyazov Polat Jumaniyazovich, filologiya fanlari fanlari boyicha falsafa doktori (PhD), katta ilmiy xodim.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Qoraqalpog‘iston bo‘limi Qoraqalpoq gumanitar fanlar ilmiy-tadqiqot instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa (muassasalar) nomi, IK raqami: O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Qoraqalpog‘iston bo‘limi Qoraqalpoq gumanitar fanlar ilmiy-tadqiqot instituti DSc.02/25.08.2021.Fil.137.01.
Rasmiy opponentlar: Turdimov Shomirza Ganievich, filologiya fanlari doktori, professor;
Bekchanova Sayyara Bazarbaevna, filologiya fanlari boyicha falsafa doktori (PhD), dotsent.
Yetakchi tashkilot: Buxoro davlat universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi. Qurbanbay Tajibaev repertuarini jahon folkloristikasi kontekstida monografik aspektda o‘rganish, shuningdek, jirovning ijrochilik va badiiy mahorati, badihago‘yligi, fantaziyasi ijro qilgan dostonlarining badiiy-estetik xususiyatlari, obrazlar tizimi hamda ularning qoraqalpoq folklorida tutgan o‘rni va ahamiyatini aniqlashdan iborat.
III.Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
qoraqalpoq jirovchiligi taraqqiyoti tarixiy tadrijida Qurbanbay Tajibaev ijodining o‘rni va ahamiyati, jarayonda ijodiy ta’sir va hamkorlik, ustoz-shogird an’analari, ijodiy mahorati va unda o‘ziga xos uslub masalalari asoslab berilgan;
jirov ijodiga xos dostonlarning kompozision qurilishida ifoda usullari, badiiy tasvir vositalaridan foydalanish mahorati, shuningdek, yakka mualliflik dostonlarining ijtimoiy-psixologik asoslari xalq ruhiyati bilan mutanosiblikda dalillangan;
Qurbanbay Tajibaev ijod namunalarining xalq ommasiga taqdim etilish jarayoni va uning o‘rganilishi, shuningdek, jirovchilik san’atini rivojlantirishda amalga oshirilishi lozim bo‘lgan masalalar yuzasidan asosli ilmiy xulosalarga kelingan;
jirov repertuaridagi dostonlarda badihago‘ylik, ijro mahorati, san’atkor individual uslubida xalq ruhiyatining namoyon bo‘lishi aniq misollar tahlili orqali asoslangan;
Qurbanbay jirov repertuarining yozib olinishi bilan bog‘liq mavjud materiallar asosida san’atkorning qoraqalpoq jirovchilik san’ati taraqqiyotidagi o‘rni, bugungi globallashuv davrida yoshlar tarbiyasiga ta’siri kabi muammolarga oydinlik kiritilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Qoraqalpoq xalq jirovi Qurbanbay Tajibaev repertuari, ijodiy va badiiy mahorati masalalari tadqiqi yuzasidan olingan ilmiy natijalar asosida:
qoraqalpoq jirovchiligi taraqqiyoti tarixiy tadrijida Qurbanbay Tajibaev ijodining o‘rni va ahamiyati, jarayonda ijodiy ta’sir va hamkorlik, ustoz-shogird an’analari, ijodiy mahorati va unda o‘ziga xos uslub masalalariga doir xulosalaridan O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Qoraqalpog‘iston bo‘limi Qoraqalpoq gumanitar fanlar ilmiy-tadqiqot institutining 2021-2023-yillarda “Qoraqalpoq og‘zaki prozasi (janrlar tizimi, genezisi, obrazlar, syujet va motivlar hamda poetikasi)” mavzusidagi fundamental ilmiy-tadqiqot loyihasini bajarishda foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Qoraqalpog‘iston bo‘limi Qoraqalpoq gumanitar fanlar ilmiy-tadqiqot institutining 2025-yil 26-martdagi №163/1-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, loyihaning qoraqalpoq folklori tarixiy tarqqiyotida baxshichilik va jirovchilik san’ati o‘rni hamda unda alohida ijodkorlar faoliyatining ahamiyati bilan bog‘liq nazariy tahlillari yangi materiallar bilan boyitilgan;
jirov ijodiga xos dostonlarning kompozision qurilishida ifoda usullari, badiiy tasvir vositalaridan foydalanish mahorati, shuningdek, yakka mualliflik dostonlarining ijtimoiy-psixologik asoslari xalq ruhiyati bilan mutanosibligi bilan bog‘liq tahlil natijalaridan Qoraqalpog‘iston Respublikasi Teleradiokanalining “Assalawma aleykum, Qaraqalpaqstan”, “Jaslar waqtı” kabi ko‘rsatuv va eshittirishlarini tayyorlashda foydalanilgan (Qoraqalpog‘iston Respublikasi Teleradiokanalining 2025-yil 20-fevraldagi 05-22/107-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, ko‘rsatuv va eshittirishlarning ilmiy-ommabopligi ta’minlangan, yangi ma’lmot va ilmiy tahlillar ommalashtirilgan, shuningdek, jirovning ijodiy mahorati ilmiy jihatdan yoritilib, aholi orasida milliy ma’naviy qadriyatlarga bo‘lgan qiziqishni yanada oshirishga erishilgan;
Qurbanbay Tajibaev ijod namunalarining xalq ommasiga taqdim etilish jarayoni va uning o‘rganilishi, shuningdek, jirovchilik san’atini rivojlantirishda amalga oshirilishi lozim bo‘lgan masalalar va jirov repertuaridagi dostonlarda badihago‘ylik, ijro mahorati, san’atkor individual uslubida xalq ruhiyatining namoyon bo‘lishi yuzasidan kelingan ilmiy xulosalardan O‘zbekiston mahallalari uyushmasi Qoraqalpog‘iston Respublikasi boshqarmasining 2024-2025-yillarga belgilangan chora-tadbirlar rejasiga muvofiq ustuvor yo‘nalishlardagi ma’naviy-ma’rifiy targ‘ibot ishlarini tashkil etishda foydalanilgan (Qoraqalpog‘iston Respublikasi boshqarmasining 2025-yil 26-martdagi №04-02/534-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, aholi va yoshlar orasida jirovchilik san’ati keng targ‘ib qilingan holda unga bo‘lgan ishtiyoq, milliy madaniyat va badiiy-san’at namunalariga nisbatan qiziqishning rivojlantirilishiga erishilgan;
Qurbanbay jirov repertuarining yozib olinishi bilan bog‘liq mavjud materiallar asosida san’atkorning qoraqalpoq jirovchilik san’ati taraqqiyotidagi o‘rni, bugungi globallashuv davrida yoshlar tarbiyasiga ta’siri kabi muammolarga berilgan taklif va tavsiyalardan O‘zbekiston Respublikasi Yoshlar ishlari agentligi Qoraqalpog‘iston Respublikasi Yoshlar ishlari boshqarmasi tomonidan 2024-yil davomida tashkil etilgan targ‘ibot-tashviqot ishlari, yoshlar orasida o‘tkazilgan seminar-treninglarda keng foydalanilgan (O‘zbekiston Respublikasi Yoshlar ishlari agentligi Qoraqalpog‘iston Respublikasi Yoshlar ishlari boshqarmasining 2025-yil 3-martdagi 0208/112-sonli ma’lumotnomasi). Natijada, keng aholi va yoshlar orasida qoraqalpoq folklorining shakllanish bosiqichlarida jirovchilik san’atining ahamiyati hamda mazkur jarayonda Qurbanbay jirov repertuari bilan bog‘liq bilimlar takomillashtirilgan.
