Oripova Nurafshon Olimjon qizining
falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar.
Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i nomi): “Nazar Eshonqul nasrida ayollar obrazi talqini”, 10.00.02 – O‘zbek adabiyoti (filologiya fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.2.PhD/Fil3351
Ilmiy rahbar: Ulug‘ov Abdulla O‘zbekovich, filologiya fanlari nomzodi, professor.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti, DSc.03/30.12.2019.Fil.19.01.
Rasmiy opponentlar: Yoqubov Islomjon Axmedjonovich, filologiya fanlari doktori, professor; Burxonova Feruza Abdurazzoqovna, filologiya fanlari bo‘yicha falsafa doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: O‘zbek tili, adabiyot va folklori instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II.Tadqiqotning maqsadi: Nazar Eshonqulning nasriy asarlari misolida ijodkorning obraz yaratish mahorati, ayol ruhiyatini aks ettirishda yozuvchi badiiy uslubining namoyon bo‘lishi, adibning hikoya va qissalarida hayot hodisalari ifodalanishini ochib berishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
Nazar Eshonqul hikoya va qissalaridagi ayollar obraziga oid itoatkorlik, dard-iztirobga ko‘nuvchanlik, mutelik, kayvonilik kabi jihatlar tekshirilib, adibning ayol ruhiyatini tasvirlashda ichki monolog, portret, dialog, peyzaj, rang va boshqa detallarga alohida e’tibor qilinib, obrazlar xarakteriga xos bo‘lgan xususiyatlar: vafodorlik, o‘z-o‘zini taftish va tergov etish, bir so‘zlilik, sadoqat ochib berilgan;
adibning “Shamolni tutib bo‘lmaydi”, “Qultoy”, “Bepoyon osmon” hikoyalari misolida ayollar obrazining tashqi qiyofasi: yurish-turishi, kiyinishi, xatti-harakat, imo-ishoralari orqali ongli va ongosti tuyg‘ular dunyosi o‘zining va roviyning hamda turli personajlarning nigohi, shuningdek, ichki monologlar orqali aniqlangan;
adabiy qahramonlar nutqidagi xususiyatlar aniqlanib, xususan, kinoyaviylik, olqish va qarg‘ishlardagi oreal belgilardagi mahalliy kolorit ifodasi dalillangan va asarlardagi ayollar obrazining ular yashovchi hudud bilan sheva leksikasi jihatidan mutanosibligi tekshirilgan va asarlarda folklor an’analarining yoritilishi misollar asosida isbotlangan;
ayol ruhiyatini teran ochib berish maqsadida yaratilgan onaxonlar, kayvoni momo obrazlari aks etgan realistik qissalardagi tasviriylik, kinoyaviy va satirik bayon usuli yozuvchi ijodi misolida ilmiy asoslangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Nazar Eshonqul nasrida ayollar obrazi talqini masalasini o‘rganish bo‘yicha olib borilgan tadqiqotning ilmiy natijalari asosida:
Nazar Eshonqul hikoya va qissalaridagi ayollar obraziga oid itoatkorlik, dard-iztirobga ko‘nuvchanlik, mutelik, kayvonilik kabi jihatlar tekshirilib, adibning ayol ruhiyatini tasvirlashda ichki monolog, portret, dialog, peyzaj, rang va boshqa detallarga alohida e’tibor qilinib, obrazlar xarakteriga xos bo‘lgan xususiyatlar: vafodorlik, o‘z-o‘zini taftish va tergov etish, bir so‘zlilik, sadoqat ochib berilgani haqidagi nazariy xulosalaridan Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetida 2021-2023-yillarda bajarilgan IL-402104474-raqamli “bolalaradabiyoti.uz” elektron platforma va uning mobil ilovasini yaratish” mavzusidagi amaliy loyihada foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetining 2025-yil 5-apreldagi N01/04-1256-sonli ma’lumotnomasi). Natijada ijodkorning ayollar obrazini yaratishdagi mahorati, ularni gavdalantirishda foydalangan badiiy vositalar qahramonlar ruhiyati bilan mutanosib ekanligi, asarlarida folklor stilizatsiyasi yoritilishi masalasiga oid xulosalar elektron platforma materiallarini boyitishga xizmat qilgan;
adibning “Shamolni tutib bo‘lmaydi”, “Qultoy”, “Bepoyon osmon” hikoyalari misolida ayollar obrazining tashqi qiyofasi: yurish-turishi, kiyinishi, xatti-harakat, imo-ishoralari orqali ongli va ongosti tuyg‘ular dunyosi o‘zining va roviyning hamda turli personajlarning nigohi, shuningdek, ichki monologlar orqali aniqlanganiga oid ilmiy-nazariy xulosalardan Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetida 2023-2024-yillarda bajarilgan AL-662205561 “Alisher Navoiy mualliflik korpusini yaratish” mavzusidagi amaliy loyihani bajarishda foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetining 2025-yil 9-apreldagi N01/04-1318-sonli ma’lumotnomasi). Natijada adib ijodida mumtoz adabiyot vakillari asarlaridan foydalanish, iqtibos va fikrlar olish asosida uning ijodi zamonaviy o‘zbek adabiyotidagi o‘ziga xos adabiy hodisa ekanligini asoslaydigan ilmiy xulosalar loyiha materiallarini boyitgan;
adabiy qahramonlar nutqidagi xususiyatlar aniqlanib, xususan, kinoyaviylik, olqish va qarg‘ishlardagi oreal belgilardagi mahalliy kolorit ifodasi dalillangan va asarlardagi ayollar obrazining ular yashovchi hudud bilan sheva leksikasi jihatidan mutanosibligi tekshirilgan va asarlarda folklor an’analarining yoritilishi misollar asosida isbotlanganligi haqidagi ilmiy xulosalardan Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetida 2021-2023-yillarda bajarilgan PF-201912258 “O‘zbek adabiyotining ko‘p tilli (o‘zbek, rus, ingliz tillarida) elektron platformasini yaratish” mavzusidagi amaliy loyihani bajarishda foydalanilgan (Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universitetining 2025-yil 9-apreldagi N01/04-1317-son ma’lumotnomasi). Natijada adib asarlaridagi ayollar obrazi tabiati, prototip masalasi, yozuvchining portret yaratish mahorati, personajlar nutqidagi individuallik o‘zbek ayolini gavdalantirishdagi o‘ziga xosliklarini ko‘rsatishga oid ilmiy materiallardan elektron platforma materialini tayyorlashda foydalanilgan;
ayol ruhiyatini teran ochib berish maqsadida yaratilgan onaxonlar, kayvoni momo obrazlari aks etgan realistik qissalardagi tasviriylik, kinoyaviy va satirik bayon usuli yozuvchi ijodi misolida ilmiy asoslanganiga oid ilmiy xulosalardan “O‘zbekiston” teleradiokanalida Nazar Eshonqul hayoti va ijodiga bag‘ishlangan ko‘rsatuvlarda “Ta’lim va taraqqiyot”, “Adabiy jarayon” radioeshittirish ssenariylarini tayyorlashda foydalanilgan (O‘zbekiston milliy teleradiokompaniyasi “O‘zbekiston 24” ijodiy birlashmasi davlat muassasasining 2025-yil 7-apreldagi N05-09-436-son ma’lumotnomasi). Natijada Nazar Eshonqulning ayollar obrazini yoritishdagi izlanishlari, ularning xarakterini tasvirlashdagi o‘ziga xosliklarga baho berilgan. Tadqiqotda bayon qilingan mulohazalar, unda taqdim qilingan ma’lumotlar teleko‘rsatuv va radio eshittirishlarning sifati, mazmuni va samaradorligini oshirgan hamda eshittirish va ko‘rsatuvlar materiallari boyitilgan.
