Лутфуллаева Шохистахон Илясовнанинг
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража берадиган фан тармоғи номи): «Ўзбекистон композиторлари И.Акбаров ва Р.Абдуллаев ижодида соноризм», 17.00.02–Мусиқа санъати (санъатшунослик фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2024.1.PhD/San110.
Илмий раҳбар: Азимова Арзу Нишановна, санъатшунослик фанлари доктори, профессор.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон давлат консерваторияси.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи (муассасалар) номи, ИК рақами: Ўзбекистон давлат консерваторияси, PhD.27.09.2024.San.54.01
Расмий оппонентлар: Турсунова Гулшаной Артиковна, санъатшунослик фанлари доктори, профессор; Муллажонов Давлат Мавлонович, санъатшунослик фанлари номзоди, профессор.
Етакчи ташкилот: Юнус Ражабий номидаги Ўзбек миллий мусиқа санъати институти.
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади Ўзбекистон композиторлари И.Акбаров ва Р.Абдуллаевлар ижодида соноризмнинг аҳамиятини очиб беришдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
Ўзбекистон композиторлари И.Акбаров ва Р.Абдуллаев ижодида аккордларнинг вертикал бўёқдорлик каби соноризм масалаларига оид тамойиллари ва композиторлар томонидан фонизмни кучайтириш мақсадида танланган сонор гармониянинг энг бой бўёқ-фоник имкониятларидан фойдаланганлиги аниқланган;
тонал ва модал гармониянинг пойдевори ҳисобланмиш соноризм ҳодисасининг И.Акбаров ва Р.Абдуллаевлар томонидан қўлланилган гармоник аккордларнинг колористик жуҳатлари орган пункти негизида бифуксионал мутаносибликлар билан сонор воситалари орқали кучайтирилиб яратилганлиги, муайян маконий-товуш даражасини мусиқада шакллантириши исботланган;
И.Акбаров ва Р.Абдуллаев асарларида полидиатоник ҳосилалар кўринишидаги политоналликларнинг қўлланилганлиги, тонал ва модал гармониянинг инъикоси бўлмиш аккордика соҳасида мураккаб сонорли вертикал мажмуалар беқиёслиги, уларнинг турли алтерацияланган диссонанслар, асосий ва ёндош поғоналар оҳангдошликлари, полифунксионал аккордлардан фойдаланиш билан боғлиқ ранг-баранглиги асосланган;
И.Акбаров ва Р.Абдуллаевлар томонидан қўлланиладиган модуляцияларда ўзига хос услубий усуллар ўз ифодасини топганлиги; овоз йўналишида оҳангли изчилликни эркин бошқариш имконини берувчи мелодик, мелодик-гармоник, таққослама ва энгармоник модуляцияларни уйғунлаш усуллари янги услуб сифатида қўлланилиши далилланган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. “Ўзбекистон композиторлари И.Акбаров ва Р.Абдуллаев ижодида соноризм”тадқиқоти бўйича олинган илмий натижалар асосида:
Ўзбекистон композиторлари И.Акбаров ва Р.Абдуллаев ижодида аккордларнинг вертикал бўёқдорлик каби соноризм масалаларига оид тамойиллари ва композиторлар томонидан фонизмни кучайтириш мақсадида танланган сонор гармониянинг энг бой бўёқ-фоник имкониятларидан фойдаланганлиги Ўзбекистон композиторлари ва бастакорлари уюшмаси фаолиятида фойдаланилган (Ўзбекистон композиторлари ва бастакорлари уюшмасининг 2024-йил 22-октябрдаги 01-07/08-192-сон маълумотномаси). Натижада ёш бастакорлар ва мусиқашунослар Ўзбекистон композиторлари, хусусан Р.Абдуллаев ижодида бўёқ-фоник имкониятлари хусусида қизиқарли маълумотларга ва муайян тасаввурларга эга бўлган;
тонал ва модал гармониянинг пойдевори ҳисобланмиш соноризм ҳодисасининг И.Акбаров ва Р.Абдуллаевлар томонидан қўлланилган гармоник аккордларнинг колористик жуҳатлари орган пункти негизида бифуксионал мутаносибликлар билан сонор воситалари орқали кучайтирилиб яратилганлиги, муайян маконий-товуш даражасини мусиқада шаклланиши “Ўзбекистон” телерадиоканали орқали эфирга узатилган “Нотадаги тақдирлар” эшиттиришининг ссенарийсида фойдаланилган (“Ўзбекистон телерадиоканали” давлат муассасасининг 2024-йил 29-октябрдаги 04-36-1147-сон маълумотномаси). Натижада радиотингловчиларда И.Акбаров ва Р.Абдуллаев ижодида қўллаган сонор-гармоник фигурацион аккордлар қўлланилиши хусусида маълумотларга эга бўлган;
И.Акбаров ва Р.Абдуллаев асарларида полидиатоник ҳосилалар кўринишидаги политоналликларнинг қўлланилганлиги, тонал ва модал гармониянинг инъикоси бўлмиш аккордика соҳасида мураккаб сонорли вертикал мажмуалар беқиёслиги, уларнинг турли алтерацияланган диссонанслар, асосий ва ёндош поғоналар оҳангдошликлари, полифунксионал аккордлардан фойдаланиш билан боғлиқ ранг-баранглиги Ўзбекистон композиторлари ва бастакорлари уюшмаси фаолиятида фойдаланилди (Ўзбекистон композиторлари ва бастакорлари уюшмасининг 2024-йил 24-октябрдаги 01-07/09-195-сон маълумотномаси). Пировардида ёш композитор ва мусиқашунослар Ўзбекистон композиторлари ижодиётида сонор-гармоник аккорднинг тузилиши, товуш баландлиги хусусида қизиқарли маълумотларга ва муайян таассуротларга эга бўлишларига эришилган;
И.Акбаров ва Р.Абдуллаевлар томонидан қўлланиладиган модуляцияларда ўзига хос услубий усуллар ўз ифодасини топганлиги; овоз йўналишида оҳангли изчилликни эркин бошқариш имконини берувчи мелодик, мелодик-гармоник, таққослама ва энгармоник модуляцияларни уйғунлаш усуллари янги услуб сифатида қўлланилиши “Ўзбек миллий мақом санъати маркази” томонидан 27-28 июн кунлари ИИ Халқаро мақом санъати анжумани доирасида И.Акбаров ва Р.Абдуллаев гармонияси” мавзусида “Мақом санъатининг назарий ва амалий асослари: Муаммо ва ечимлар” номли илмий амалий конференция дастурида фойдаланилган (“Ўзбек миллий мақом санъати маркази”нинг 2024 йил 11 ноябрдаги 01-12/625-сон маълумотномаси). Натижада конференция иштирокчиларининг И.Акбаров ва Р.Абдуллаев асарларида полидиатоник ҳосилалар кўринишида политоналликларнинг юзага келиши ҳақида янги илмий маʼлумотларга эга бўлган.