Аманов Фаррух Бахтиёровичнинг
диссертация ҳимоясисиз селекция ютуғи (ихтиро патенти) асосида фалсафа доктори (PhD)
илмий даражасини бериш бўйича эълон матни
I. Умумий маълумотлар. Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Лалмикор майдонлар учун мой миқдори ва ҳосилдорлиги юқори бўлган зиғирнинг янги навини яратиш”, 06.01.05 - Селекция ва уруғчилик (қишлоқ хўжалиги фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: В2023.4.PhD/Qx1252.
Илмий раҳбар: Орипов Шерали Холбоевич, қишлоқ хўжалиги фанлари бўйича фалсафа доктори.
Илмий-тадқиқот иши бажарилган муассаса номи: Лалмикор деҳқончилик илмий тадқиқот институти.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Термиз давлат муҳандислик ва агротехнологиялар университети, PhD.03/28.08.2024.Qx.181.01.
Ўзбекистон Республикаси Интеллектуал мулк агентлигининг ихтирога патенти: мойли зиғирнинг Лалмикор нави (НАП 519).
II. Тадқиқотнинг мақсади республика лалмикор майдонлари учун мойли зиғирнинг ташқи муҳитнинг ноқулай омилларига чидамли, таркибида мой миқдори юқори бўлган серҳосил, янги навини яратиш.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
илк бор республикамизнинг лалмикор минтақалар шароитида мойли зиғирнинг четдан келтирилган коллекция нав намуналарининг комплекс белги ва хусусиятлари баҳоланган;
ўрганилган нав намуналар орасида ўсув даври давомийлиги бўйича 2 та 2018/8 (86) ва 1988/03 (86) нав намуна андоза “Баҳорикор” навига нисбатан 5 кун эртапишар эканлиги аниқланган;
мойли зиғир қуйидаги 2018/8 ва 1988/03 нав намуналари орасида ҳосилдорлик кўрсатгичлари бўйича андоза сифатида олинган “Баҳорикор” навида ҳосилдорлик ўртача 7,9 с/га ни ташкил қилиб андоза навга нисбатан ўрганилган 2018/08 ва 1988/03 нав намуналарида ҳосилдорлик ўртача 9,3-8,5 с/га ни ташкил қилди. Олинган тадқиқот натижаларига кўра 2018/08 ва 1988/03 нав намуналаридан андоза “Баҳорикор” навига нисбатан 0,6-1,4 с/га қўшимча ҳосил олиниши исботланган;
таркибида мой миқдори бўйича ўрганилганда 2018/08 ва 1988/03 нав намуналар андоза “Баҳорикор” навига нисбатан 0,9-1,6 % юқори бўлиши аниқланган;
олинган натижаларга асосланиб эртапишар, юқори ҳосилли ва таркибида мой миқдори юқори бўлган мойли зиғирнинг “Лалмикор” нави яратилди ҳамда Интелектуал мулк агентлиги томонидан селекция ютуғига НАП 519 рақамли патент олинган.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши. Лалмикор майдонларда экиш учун ташқи муҳитнинг ноқулай омилларига чидамли, серҳосил ва таркибида мой чиқиш миқдори юқори бўлган янги мойли зиғирнинг “Лалмикор” навини яратиш бўйича олиб борилган тадқиқотлар натижалари асосида;
мойли зиғирнинг ноқулай омилларига чидамли, серҳосил ва таркибида мой чиқиш миқдори юқори бўлган янги “Лалмикор” нави яратилган. Зиғирнинг “Лалмикор” нави 2021-2023 йилларда, рақобат нав синовидан муваффақиятли синовдан ўтиб, ишлаб чиқаришга жорий қилинган (Қишлоқ хўжалик экинлари навларини синаш давлат комиссияси 2025-йил 8-февралдаги Т 6/01-09-109 сонли маълумотномаси). Ушбу навни ишлаб чиқаришга жорий қилиниши натижасида юқори ҳосил йетиштириш ҳисобига ҳар гектар майдондан 1,4-1,5 с/га қўшимча ҳосил олинган;
янги яратилган “Лалмикор” нави Жиззах вилоятининг Ғаллаорол тумани Лалмикор деҳқончилик илмий-тадқиқот институтининг марказий тажриба майдонида 7.0 гектарга, “Мавлоно” фермер хўжалигида 5.0 гектарга, жами Ғаллаорол туманининг лалмикор майдонларида 12.0 гектарга жорий этилган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025-йил 19-майдаги 05/05-03-197- сонли маълумотномаси). Натижада ўртача 9,3-9,5 с/га ҳосил олиниб, андоза “Баҳорикор” навига нисбатан 1,4-1,5 с/га юқори ҳосил олинган.;
мойли зиғирнинг “Лалмикор” нави Қашқадарё вилоятининг Қамаши туманида фермер хўжаликларида жами 19.0 гектар майдонга жорий қилинган (Қишлоқ хўжалигида билим ва инновациялар миллий марказининг 2025-йил 19-майдаги 05/05-03-197-сонли маълумотномаси). Натижада ўртача 9,0-9,1 с/га ҳосил олиниб, андоза навга нисбатан 1,6 с/га юқори кўрсаткичга эришган ва “Лалмикор” навининг 1200 кг элита ва супер элита уруғликлари сақлаш учун Лалмикор деҳқончилик илмий-тадқиқот институтининг марказий омборига топширилган.