Tillaeva Rayxona Tuxtasinovnaning
Pedagogika fanlari doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqidagi e’lon

I. Umumiy ma’lumotlar. Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan fan tarmog‘i): “Adabiy ta’lim jarayonida badiiy matn ustida ishlash metodologiyasini takomillashtirish (umumiy o‘rta ta’lim maktablari misolida)”., 13.00.02 – Ta’lim va tarbiya nazariyasi va metodikasi (o‘zbek adabiyoti) ixtisosligi.
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2023.4.DSc/Ped774
Ilmiy maslahatchi: Kambarova Saodat Irkinovna pedagogika fanlar doktori (DSc), dotsent
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Namangan davlat pedagogika instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi: Namangan davlat pedagogika instituti, PhD.03/27.09.2024.Ped.184.01
Rasmiy opponentlar: Chirchiq davlat pedagogika universiteti professori, pedagogika fanlari doktori Matchanov Sapa Murodovich, Buxoro davlat universiteti professori, pedagogika fanlari doktori Hamroev Alijon Ro‘ziqulovich hamda Andijon davlat pedagogika instituti professori, filologiya fanlari doktori Tojibaeva Muqaddas Abduraximovna
Yetakchi tashkilot: Qo‘qon davlat pedagogika instituti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi umumiy o‘rta adabiy ta’lim jarayonida badiiy matn ustida ishlash metodologiyasini takomillashtirishga doir taklif va tavsiyalar ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotining ilmiy yangiligi:
badiiy asar ustida ishlash omillari milliy mentalitet, uning madaniyat tashuvchilik belgisi, tuzilishi bilan bog‘liq elementlar, mavzuni hosil qiluvchi birliklar, ma’no va talqin munosabati, kontekstni tushunish bilan bog‘liq redagogik imkoniyatlarni emratiya, motivatsiya, refleksiya, o‘rganishni intensivlashtiruvchi rsixoligik omillar bilan o‘zaro muvofiqlashtirish orqali aniqlashtirilgan;
badiiy asar tahlilida uning g‘oyaviy yo‘nalishi, komrozisiyasi, syujeti, tasviriy vositalarini idrok etishga qaratilgan matn bilan tanishuv, tahlil, sintez va baholash kabi bosqichlardan iborat murakkab yaxlitlik voqealar rivojidagi sabab-oqibatlar, rersonajlar motivlari, xarakterining yetakchi xususiyatlarini belgilashga doir boshlang‘ich o‘qish, birlamchi idrok, asardagi yetakchi fikrni aniqlash, suhbat kabi mexanizmlar ketma-ketligini aniqlashtirish orqali tizimlashtirilgan;
badiiy matn ustida ishlashning metodik ta’minoti o‘quvchilarda adabiy komretensiyalarni rivojlantirishga qaratilgan o‘qish, axborotlarni o‘rganish va konstruksiyalash elementlari uyg‘unlashgan innovatsion konsersiya, asar tanlash tamoyillari, raqamli darslik va hikoyalar, tekstual, tasviriy, muammoli-mavzuli tahlil turlari, asarni san’atning boshqa turlari bilan qiyoslash, lug‘at ishi, muallif nuqtayi nazarini qayta talqin qilish kabi ijodiy faoliyat turlarini debat, hamkorlikda ishlash, aralash ta’lim (blended learning) jarayoniga moslashtirish orqali takomillashtirilgan;
badiiy asar matni ustida ishlash modeli jarayonga xos kognitiv, faoliyatli va natijaviy mezonlar, adabiy hodisalarni obrazli idrok etish, hayotiy ko‘nikmalarning rivojlanganlik ko‘rsatkichlari va darajalarini sintezlash asosida ishlab chiqilgan;
badiiy asar ustida ishlash metodologiyasi matnni ifodali, sharhli, analitik o‘qish strategiyalari, asar voqeligini real vaziyatlarga integratsiylash, qahramonlarga obektiv munosabatni shakllantiruvchi tanqidiy va muammoli yondashuvlar; syujet dinamikasi, ifodaviy vositalarining ta’sirini tushunishga oid til, madaniy, shaxsiy rivojlanish modellari; konstruktiv qobiliyatlar rivojiga doir kreativ metodlar, faoliyatli usullar, ta’limni bosharish tizimi (LMS), gamifikatsiya kabi shakl va vositalarining ergonomik xususiyatlarini maqsadga muvofiqlashtirish orqali takomillashtirilgan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Umumiy o‘rta adabiy ta’lim tizimida badiiy matn ustida ishlash metodologiyasini takomillashtirish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida: 
badiiy asar ustida ishlash faktorlari milliy mentalitet, uning madaniyat tashuvchilik belgisi, tuzilishi bilan bog‘liq elementlar, mavzuni hosil qiluvchi birliklar, ma’no va talqin munosabati, kontekstni tushunish bilan bog‘liq redagogik imkoniyatlarni emratiya, motivatsiya, refleksiya, o‘rganishni intensivlashtiruvchi rsixoligik omillar bilan o‘zaro muvofiqlashtirish orqali aniqlashtirishga doir metodik tavsiyalar 60110800 – Ona tili va adabiyot (tillar bo‘yicha) bakalavriat yo‘nalishi uchun “O‘zbek adabiyoti” nomli o‘quv qo‘llanma mazmuniga singdirilgan (O‘zbekiston Resrublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 2024-yil 7-maydagi 149-sonli buyrug‘i bilan tasdiqlangan 149143-raqamli nashr ruxsatnomasi). Natijada ta’lim oluvchilarning adabiy asar, uning tuzilishi va shakli, o‘ziga xos belgilarini farqlash bo‘yicha bilim, ko‘nikma va malakalari ortishiga erishilgan;
badiiy asarning g‘oyaviy yo‘nalishi, komrozisiyasi, syujeti, tasviriy vositalarini idrok etishga qaratilgan matn bilan tanishuv, tahlil, sintez va baholash kabi bosqichlardan iborat murakkab yaxlitlik voqealar rivojidagi sabab-oqibatlar, rersonajlar motivlari, xarakterining yetakchi xususiyatlarini belgilash va boshlang‘ich o‘qish, birlamchi idrok, asardagi yetakchi g‘oyani aniqlashga doir tavsiyalaridan O‘zbekiston Milliy teleradiokomraniyasi “O‘zbekiston” teleradiokanali DM “Madaniy-ma’rifiy va badiiy eshittirishlar” muharririyatining “Ta’lim va taraqqiyot”, “O‘zbekiston yoshlari”, “Bolalar va biz” kabi dasturlar ssenariylarini tayyorlashda foydalanilgan (O‘zbekiston Milliy teleradiokomraniyasining 2024-yil 16-sentyabrdagi 04-39-887-son ma’lumotnomasi). Natijada o‘quvchilarning turli janrdagi asarlar ustida ishlash, muallif, badiiy matn va kitobxon munosabatlarini tushunish, nutq texnikasini o‘zlashtirish, noverbal ifoda vositalarini qo‘llash metodikasi takomillashtirilgan; 
badiiy matn ustida ishlashning metodik ta’minoti o‘quvchilarda adabiy komretensiyalarni rivojlantirishga qaratilgan o‘qish, axborotlarni o‘rganish va konstruksiyalash elementlari uyg‘unlashgan innovatsion konsersiya, asar tanlash tamoyillari, raqamli darslik va tekstual, tasviriy, muammoli-mavzuli tahlil turlari, badiiy asarni san’atning boshqa turlari bilan qiyoslash, lug‘at ishi, muallif nuqtayi nazarini qayta talqin qilish kabi ijodiy faoliyat turlarini debat, hamkorlikda ishlash, aralash ta’lim jarayoniga moslashtirish orqali takomillashtirish bo‘yicha metodik tavsiyalardan O‘zbekiston Resrublikasi Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi Qori Niyoziy nomidagi tarbiya redagogikasi milliy instituti Qoraqalrog‘iston filiali tomonidan bajarilgan A1-XT-0-92997 raqamli “Yoshlarni umuminsoniy, milliy va tarixiy qadriyatlar uyg‘unligi asosida ma’naviy-axloqiy tarbiyalashning muammolari” mavzusidagi amaliy ilmiy loyihani bajarishda foydalanilgan (O‘zbekiston Resrublikasi Maktabgacha va maktab ta’limi vazirligi Qori Niyoziy nomidagi tarbiya redagogikasi milliy instituti Qoraqalrog‘iston filialining 2025-yil 26-maydagi 229-sonli ma’lumotnomasi). Natijada o‘quvchilarning badiiy asarga shaxsiy munosabatini talqin qilish va matnga ijodiy yondashish, syujetdagi motivlar tizimini aniqlay olish qobiliyatini rivojlantirish imkoniyatlari ortgan; 
badiiy asar matni ustida ishlash jarayonga xos kognitiv, faoliyatli va natijaviy mezonlar, o‘quvchilarning adabiy hodisalarni obrazli idrok etish, kitobxonlik ko‘nikmalarining rivojlanganlik ko‘rsatkichlari va darajalarini sintezlash asosida ishlab chiqilgan takliflar 60110700 – O‘zbek tili va adabiyoti bakalavriat yo‘nalishi uchun “O‘zbek adabiyotini o‘qitish metodikasi” nomli darslik mazmuniga singdirilgan (O‘zbekiston Resrublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar vazirligining 2025-yil 9-iyuldagi 258-sonli buyrug‘i, 438414-raqamli guvohnoma). Natijada muallif nuqtayi nazariga munosabat bildirish, guruh muhokamalarida faollik ko‘rsatish, o‘zini matnning turli talqinlarini yaratuvchisi sifatida ko‘rish imkonini beruvchi redagogik shart-sharoitlar yaratilgan;
badiiy asar ustida ishlash metodikasi matnni ifodali, sharhli, analitik o‘qish strategiyalari, asar voqeligini real vaziyatlarga integratsiyalash, adabiy qahramonlarga obektiv munosabatni shakllantiruvchi tanqidiy va muammoli yondashuvlar; badiiy syujet dinamikasi, ifodaviy vositalarning ta’siri, konstruktiv qobiliyatlar rivojiga qaratilgan kreativ metodlar, faoliyatli usullar, ta’limni boshqarish tizimi (LMS), gamifikatsiya kabi shakl va vositalarning ergonomik xususiyatlarini maqsadga muvofiqlashtirish orqali takomillashtirishga doir takliflardan foydalanilgan (Resrublika ta’lim markazining 2025-yil 25-avgustdagi 01/11-6-558-son ma’lumotnomasi). Natijada turli mavzudagi matnlardan fanlararo aloqani ta’minlash vositasi sifatida foydalanish yo‘llari aniqlashtirilgan.