Sanaev Ermat Shermatovichning
fan doktori (DSc) dissertatsiyasi himoyasi haqida e’lon
I. Umumiy ma’lumotlar. Dissertatsiya mavzusi, ixtisoslik shifri (ilmiy daraja beriladigan tarmog‘i nomi): «Don xomashyosini maqsadli un mahsulotlariga qayta ishlashning ilmiy asoslarini ishlab chiqish», 02.00.17 – Qishloq xo‘jalik va oziq-ovqat mahsulotlariga ishlov berish, saqlash hamda qayta ishlash texnologiyalari va biotexnologiyalari (texnika fanlari).
Dissertatsiya mavzusi ro‘yxatga olingan raqam: B2025.4.DSc/T561.
Ilmiy maslahatchi: Serkaev Qamar Pardaevich, texnika fanlari doktori, dotsent.
Dissertatsiya bajarilgan muassasa nomi: Toshkent kimyo-texnologiya instituti.
IK faoliyat ko‘rsatayotgan muassasa nomi, IK raqami: Toshkent kimyo-texnologiya inctituti, DSc.03/30.12.2019.T.04.01.
Rasmiy opponentlar: Barakaev Nusratilla Rajabovich, texnika fanlari doktori, professor; Qurbonov Jamshid Majidovich, texnika fanlari doktori, professor; Yulchiev Asilbek Baxtiyarbekovich, texnika fanlari doktori, dotsent.
Yetakchi tashkilot: Namangan davlat texnika universiteti.
Dissertatsiya yo‘nalishi: nazariy va amaliy ahamiyatga molik.
II. Tadqiqotning maqsadi: donli o‘simlik xomashyosini maqsadli un mahsulotlariga qayta ishlashning ilmiy asoslagan texnologiyasini ishlab chiqishdan iborat.
III. Tadqiqotning ilmiy yangiligi:
mahalliy arpa navlarining fizik-kimyoviy tarkibi, β-glyukan miqdori va un chiqishi orasidagi bog‘liqliklar aniqlanib, tanlangan maqbul navlardan ko‘p bosqichli fraksiyalash va qisqa ekstrudirlash texnologiyasi ilmiy asoslangan;
arpaning yuqori namlik va mikroorganizmlar bilan ifloslangan gul qobig‘i ulushini 24,5 dan 0,5% gacha kamaytirish bilan uch bosqichli fraksiyalash jarayonigacha maqbullashitirilgan;
uch bosqichli oqlash jarayonida qobiqlarning ulushi 24,5 dan 14,5% gacha, lignin miqdori 2,4 dan 0,1% gacha, umumiy mikrobli ifloslanish 8,2×106 dan 0,7×103 KOE/g gacha kamayishi isbotlangan;
birinchi marta arpa donini uch bosqichli fraksiyalashda β-glyukan konsentratsiyasini 4,5 dan 28,8% gacha oshishi asoslangan;
yuqori ishonchli regression modellar (R2 = 0,91-0,999) asosida arpa donini 160 °S haroratda 6-10 s davomida ekstrudirlashning maqbul mayyorlari aniqlanib, olingan un tarkibidagi oqsil - 14 %, qand miqdori 9 % ga oshishi isbotlangan;
tezpishar makaronlar resepturasiga 10 % arpa unini (β-glyukan - 28,8 %) kiritish, glyuten miqdorini 10 % ga kamaytirishi isbotlanib, xamirning reologik ko‘rsatkichlari va pishirishdagi yo‘qotishlar o‘rtasidagi texnologik bog‘liqlik ilmiy asoslangan;
ekstrudirlangan arpa unini semizo‘t pektini bilan 2% gacha boyitish, milliy non mahsulotlarining an’anaviy sifat ko‘rsatkichlarini saqlashi isbotlangan;
arpa uni tarkibidagi β-glyukan konsentratsiyasini oshirish va glyuten miqdorini kamaytirish nonning fizik-kimyoviy va organoleptik ko‘rsatkichlarini yaxshilashi, milliy non mahsulotlarining saqlash muddati 1,1-1,3 barobar oshirishi isbotlangan.
IV. Tadqiqot natijalarining joriy qilinishi. Donli o‘simlik xomashyosini maqsadli un mahsulotlariga qayta ishlashning ilmiy asoslagan texnologiyasini ishlab chiqish bo‘yicha olingan ilmiy natijalar asosida:
arpa donidan oqsil va kraxmalga boy unli fraksiyalar olish texnologiyasi «O‘zbekiston Oziq-ovqat sanoati uyushmasi»ning «2025-2030 yillarda amaliyotga joriy etish bo‘yicha isteqbolli ishlanmalar ro‘yxati»ga kiritilgan («O‘zbekiston Oziq-ovqat sanoati uyushmasi» ning 2025 yil 4 sentyabrdagi 04-91/09-25 04.09.2025 y. sonli ma’lumotnomasi). Natijada, mahalliy arpa donini 10 mm tirqishli obraziv barabanda uch bosqichli oqlash, qobiq ulushini 24,5% dan 14,5% ga, lignin miqdorini 2,4% dan 0,1% ga, umumiy mikroblar sonini 8,2×10⁶ dan 0,7×103 KOE/g gacha kamaytirish imkonini bergan.
havoli fraksiyalash bilan arpa donidan keramik diskli tosh tegirmonda oqsil va kraxmalga boy unli fraksiyalar olish texnologiyasi «O‘zbekiston Oziq-ovqat sanoati uyushmasi»ning «2025-2030 yillarda amaliyotga joriy etish bo‘yicha isteqbolli ishlanmalar ro‘yxati»ga kiritilgan («O‘zbekiston Oziq-ovqat sanoati uyushmasi» ning 2025 yil 4 sentyabrdagi 04-91/09-25 04.09.2025 y. sonli ma’lumotnomasi). Natijada, tarkibida suvda oson eriydigan oziqaviy tolalar, mineral moddalar va biologik faol nutrientlar mavjud arpa unidan tezpishar makaron olish imkonini bergan.
gul va meva qobig‘i oqlangan mahalliy arpa donidan oqsil va kraxmalga boy unli fraksiyalar olish texnologiyasi «O‘zbekiston Oziq-ovqat sanoati uyushmasi»ning «2025-2030 yillarda amaliyotga joriy etish bo‘yicha isteqbolli ishlanmalar ro‘yxati»ga kiritilgan («O‘zbekiston Oziq-ovqat sanoati uyushmasi» ning 2025 yil 4 sentyabrdagi 04-91/09-25 04.09.2025 y. sonli ma’lumotnomasi). Natijada, oqsillar 14%, qandlar 9% ga oshirilgan, ana’naviy sifat saqlangan un mahsulotlari ishlab chiqarish imkonini bergan.