Давронов Маъмуржон Ҳамроевич
фалсафа доктори (PhD) диссертацияси ҳимояси ҳақида эълон
I. Умумий маълумотлар.
Диссертация мавзуси, ихтисослик шифри (илмий даража бериладиган фан тармоғи номи): “Импулс-даврийли лазер нури таъсирида рух ва титан оксидларининг микро-ва наноструктураларида иккиламчи нурланиш”, 01.04.05 – Оптика (физика-математика фанлари).
Диссертация мавзуси рўйхатга олинган рақам: B2024.4.PhD/FM1193
Илмий раҳбар: Рахматуллаев Илёс, физика-математика фанлари доктори, доцент.
Диссертация бажарилган муассаса номи: Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлиги ҳузуридаги Илғор технологиялар маркази.
ИК фаолият кўрсатаётган муассаса номи, ИК рақами: Шароф Рашидов номидаги Самарқанд давлат университети, PhD.03/30.12.2019.FM.02.04
Расмий оппонентлар: Хушвақтов Х.А., физика-математика фанлари доктори, профессор; Касимова Г.К., физика-математика фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD), доцент.
Этакчи ташкилот: Ион-плазма ва лазер технологиялари институти (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академияси).
Диссертация йўналиши: назарий ва амалий аҳамиятга молик.
II. Тадқиқотнинг мақсади: Тадқиқотнинг мақсади импулс-даврийли лазер нури таъсирида рух ва титан оксидларининг микро- ва наноструктураларида иккиламчи нурланиш спектрларининг шаклланиш қонуниятларини аниқлашдан иборат.
III. Тадқиқотнинг илмий янгилиги:
импулс-даврийли лазер нури таъсирида яримўтказгичлар ва диелектрикларнинг микро- ва нанопарчаларида иккиламчи нурланиш спектрларини ўрганиш учун резонатор кюветалар (фотонли тузоқлари) ва оптик-толали техниканинг янги турлари асосида заиф оптик сигналларни қайд этишнинг экспериментал методикаси ишлаб чиқилган ва такомиллаштирилган;
микротўлқинли синтез усулида олинган рух оксиди микроструктураларининг юза морфологияси ва тузилиши ўрганилди ҳамда ушбу намуналарда фотолуминессенция ва комбинацион сочилиш спектрларининг шакллантириш механизмлари аниқланди;
рух оксиди зарралари ўлчамининг кичрайиши билан ултрабинафша чизиғининг максимуми қисқа тўлқин узунлик соҳасига силжиши кузатилган;
илк бор фотон тузоқларида рух ва титан оксидларининг микро- ва наноструктураларида «комбинацион опалессенция» эффектининг вужудга келиш ва комбинацион сочилишнинг самарадорлигини ошириш шартлари аниқланган;
фотон тузоқларидаги титан ва рух оксидларининг микроструктураларида тузоқнинг чиқишдаги иккиламчи нурланиш интенсивлиги анъанавий кюветларга нисбатан 104÷105 тартибга ошиши қайд қилинган;
илк бор фотон тузоқларида рух оксиди микроструктураларида ултрабинафша люминессенция спектри уйғотувчи нурланишнинг интенсивлигига боғлиқлиги аниқланди: нурланиш интенсивлиги 103 Вт/cм2 бўлганда намуналарда спонтан люминессенциядан мажбурий ҳолатга ўтиш, яъни суперлюминессенция ҳолати кузатилган;
бир ва икки фотонли уйғотилган люминессенция спектрлари бир-биридан интенсивлиги, шакли ва ҳолати билан фарқ қилишлари аниқланган;
структураларнинг дисперслиги иккиламчи нурланиш спектрларининг шаклланишига таъсир қилиши кузатилган: намуналар ўлчамининг кичиклаши билан рух оксид люминессенция полосасининг максимуми қисқа тўлқин узунлиги томон силжиди, титан диоксиди микрокукунларида эса комбинацион сочилиш сигналининг интенсивлиги ошиши кузатилди.
IV. Тадқиқот натижаларининг жорий қилиниши: Титан ва рух оксидлари асосидаги микро- ва наноструктураларнинг морфологик, таркибий, оптик хоссаларини тадқиқ этиш натижалари асосида:
титан оксиди асосидаги микро- ва наноструктураларнинг фотолюминессенсия спектрларидан ҳамда ҳосил бўлган спектрларнинг объект ўлчамларига боғлиқлиги ҳамда рух оксиди микроструктураларини турли интенсивликли нурланишлар билан уйғотилганда ҳосил бўлган мажбурий люминессенсия хусусиятлари бўйича натижалари №МУК-2021-47 рақамли “Мослашувчан органик фотоволтаик энергия: янги портатив қайта тикланадиган энергия манбаи” (2012-2022-йй.) мавзусидаги давлат илмий-техника дастуридаги халқаро фундаментал лойиҳада титан ва рух оксидларини органик фотоволтаик элементларда ярим шаффоф электрод сифатида қўллаш учун уларнинг фотолюминессент хоссалари орқали структуравий дефектларини тушунтириш имконини берган (Ўзбекистон Республикаси Фанлар академиясининг 2024-йил 12-декабрдаги 2/1255-2758-сон Маълумотномаси);
илмий натижалар Қозоғистон Республикаси Фан академияси Ядро физикаси институтининг “Сиртдан кучайтирилган Раман спектроскопияси учун инновацион платформаларни ишлаб чиқиш” фундаментал лойиҳасини бажаришда қўлланилган. Титан ва рух оксидлари асосида ишлаб чиқилган микро- ва наноструктуралар турли органик моддалар детексиясида комбинацион сочилишнинг кучайтирилган спектроскопияси (СЕРС) учун субстратлар сифатида синовдан ўтказилди. Тажрибалар уларнинг сигнални кучайтиришда юқори самарадорлигини тасдиқлаб, органик молекулаларнинг паст консентрациясини сезгир аниқлашни таʼминлади ва илмий натижалардан фойдаланиш бўёқлар ва пестицидларни аниқлаш чегарасини ошириш имконини берди (Қозоғистон Фанлар академияси Ядро физикаси институтинининг 2024-йил 5-декабрдаги Маълумотномаси-Жорий этиш далолатномаси);
тадқиқот натижалари “Кўп каналли спектрометр ёрдамида заиф оптик сигналларни рўйхатдан ўтказиш усули” электрон дастури ишлаб чиқишга (Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлигининг 2024-йил 16-октябрдаги ДГУ 42928-сон сертификати) ва кучсиз оптик сигналларни қайд этиш имконини берувчи импулс-даврийли режимда ишлайдиган лазер манбалари ҳамда резонаторлар (фотонли тузоқлар) бўйича маълумотларни “60610400 - Дастурий муҳандислик” йўналиши бўйича “Физика” ўқув дастурига киритишга хизмат қилган (Ўзбекистон Республикаси Олий таълим, фан ва инновациялар вазирлигининг 2024-йил 12-декабрдаги 02/01-01-141-сон Маълумотномаси).